LAŽI I KOLOSALNO POGREŠENE PROCENE

Kada su zahtevi za povećanje američkih trupa u Vijetnamu dostigli broj od 731.756 vojnika, bilo je jasno da će se rat okončati na drugačiji način

Pentagonova tajna studija o ratu u Vijetnamu ukazuje na to da je do rapidnog povećanja američkih snaga 1965. i 1966. godine došlo zbog toga što „u stvari niko nije tačno znao kakve će biti potrebe za trupama u Vijetnamu", kao i zato što je sposobnost neprijatelja „da preduzima sve snažnije akcije neprekidno potcenjivana". Ujedno se navodi da je „veoma malo pažnje poklonjeno implikacijama koje su u tom pogledu proisticale iz mogućnosti Vijetkonga i armije Severnog Vijetnama".

Kao rezultat neočekivanog porasta neprijateljskih snaga, zahtev generala Vestmorlenda za trupama skočio je sa ukupnog broja do 175.000 vojnika u junu 1965. godine na 275.000 već u julu iste godine, potom u decembru na 443.000, pa čak na 542.000 vojnika u junu 1966. godine. Na insistiranje predsednika Lindona Džonsona, zahtevi za povećanje broja vojnika, osim poslednjeg, nisu objavljeni.

ZAOBIĐENA I CIA

Način na koji je administracija predsednika Džonsona kontinuirano proširivala vazdušni rat tokom te dve godine zasnivao se na „kolosalno pogrešnoj proceni" efekta bombardovanja na odlučnost i mogućnosti Hanoja. Studija posebno ukazuje na to da je odluka administracije doneta 1966. godine da se bombarduju petrolejska skladišta i postrojenja Severnog Vijetnama doneta uprkos ponovljenim upozorenjima CIA da takve akcije neće „bitno uticati na vojne akcije komunista". Umesto toga, Vašington je izgleda usvojio procenu vojske da će bombardovanje „dovesti neprijatelja za pregovarački sto ili uticati na to da se ustanak ugasi usled nedostatka podrške". Ali priliv ljudi i materijala u Južni Vijetnam nastavljen je nesmanjenom žestinom.
Pentagonova studija iz perioda eskalacije sukoba u vazduhu i na zemlji otkriva da su američki vojni komandanti bili ubeđeni u pobedu. General Vestmorlend je, na primer, rekao da će upotrebom strategije „nađi i uništi" biti u stanju da pobedi neprijatelja do kraja 1967. godine. I Generalštab je ubeđivao američkog sekretara za odbranu Roberta Maknamaru da „nema razloga da ne pobedimo ako smo tako odlučili".

Međutim, visoki civilni funkcioneri, uključujući tu i sekretara Maknamaru, počeli su da sumnjaju u efikasnost vazdušnog i kopnenog rata još u jesen 1965. godine, ali su nastavili da preporučuju eskalaciju sukoba kao jedinu prihvatljivu politiku uprkos svojim sumnjama. Tajni seminar Sekretarijata za odbranu kojim je obuhvaćeno 47 naučnika, „krem naučne profesionalne elite", zaključio je u leto 1966. godine da bombardovanje Severnog Vijetnama nije imalo „merljivog efekta" na Hanoj.

Neefikasnost vazdušne operacije „Grmljavina" i stalni novi zahtevi za dodatnim kopnenim trupama počeli su da seju sumnju i među „vijetnamskim principalima". U jednoj od procena efekata bombardovanja u periodu 1965-1966. godine u Severnom Vijetnamu navodi se broj od 36.000 žrtava, od čega je 29.000 civila, odnosno 80 odsto svih ubijenih iz vazduha.

Pentagonova studija navodi zapažanja iz dokumenta sačinjenog 18. januara 1996. godine: „Uprkos našim oružanim izviđanjima, napadima na železničke linije, drumove, mostove, skladišta, baze za obučavanje ljudi i druge ključne punktove na njihovim linijama komunikacije, procenjuje se da su oni sposobni da mesečno stvore na severu i upute na jug 4.500 ljudi i između 50 i 300 tona materijala dnevno, zavisno od godišnjeg doba". To je bilo dovoljno za pomoć i održavanje svih akcija protiv američkih vojnika.

IZNENADNA OFANZIVA

Tajna studija Pentagona otkriva da je sekretar za odbranu Maknamara u oktobru 1966. godine nastojao da ubedi predsednika Lindona Džonsona da obustavi bombardovanje Severnog Vijetnama i potraži političko rešenje. To je učinio 17 meseci pre nego što je Džonson, 31. marta 1968. godine, povukao taj potez.

Maja 1967. Maknamara je otišao korak dalje i zastupao mišljenje da bi Džonsonova administracija trebalo da prestane da pokušava da bude jemac nekomunističkog Južnog Vijetnama, već bi trebalo da pokaže volju za prihvatanjem koalicione vlade u Sajgonu, koja bi uključivala i predstavnike Vijetkonga. Ono što studija naziva „radikalnim" predlogom Maknamare bilo je smanjenje američkih ciljeva u ratu i poziv Sajgona da pregovara sa predstavnicima gerilskog pokreta u cilju prekida vatre. Razočaranje Maknamare ratom i neslaganje sa zvaničnom politikom bili su primetni i ranije, a on je otkrio da se ideja o njegovom mogućem odlasku iz administracije javila u razgovoru sa predsednikom Džonsonom u avgustu 1967. godine. U novembru iste godine predsednik Džonson je imenovao Maknamaru za predsednika Svetske banke, čime ga je smenio s mesta sekretara za odbranu. Dok se vazdušni rat širio, paralelno se odvijala tajna diplomatska aktivnost, ali bez ikakvih rezultata. Tek u martu 1968. godine, pošto je Maknamara napustio položaj u vladi, njegovi predlozi o smanjivanju bombardovanja ponovo su postali aktuelni.
Usred konfuzije koja je nastala u vreme ofanzive za vreme Tet praznika, započete 30. na 31. januar 1968. godine, odnosno na dan vijetnamske lunarne Nove godine, Generalštab je tražio način da prisili predsednika Džonsona da donese odluku o nacionalnoj mobilizaciji sa ciljem dobijanja rata u Vijetnamu. Ovaj pritisak Generalštaba i vojnog komandanta u Južnom Vijetnamu pokrenuli su poslednju oštru debatu u Džonsonovoj administraciji, koja je kulminirala u svoju suprotnost po pitanju zahteva i želja vojnog vrha.

Džonson se suočavao sa izborom koji je na sve načine pokušavao da izbegne tokom tri prethodne godine stalnog proširivanja ratnih sukoba, a koji je na kraju nalagao „potpunu mobilizaciju rezervista" i „stavljanja zemlje u poluratno stanje". Džonson se s tim suočio u vreme velikih domaćih neslaganja, nezadovoljstva i razočaranja u odnosu na svrhu i način vođenja rata. Na kraju, američki predsednik je krajem februara oslobodio dužnosti generala Vestmorlenda, glavnokomandujućeg u Vijetnamu, a 31. marta, tačno dva meseca posle iznenadnog početka Tet ofanzive Severnog Vijetnama i Vijetkonga, objavio svoju odluku o ograničenju američkih operacija u Vijetnamu. Ta odluka predstavljala je dobar uvod za pregovore o rešenju ratnih sukoba, dok je Džonson time želeo i da olakša „oštru podeljenost" koja je uzela maha u SAD, ujedno najavivši da se neće ponovo kandidovati za predsednika države.

Tet ofanziva počela je 30-31. januara napadom na Ambasadu SAD u Sajgonu. Gerilski napadi su se ubrzo raširili u svim mestima i većim gradovima u Južnom Vijetnamu. Tri dana pošto su napadi počeli, Džonson je pozvao novinare u svoj kabinet. Napadi neprijatelja, rekao je, „bili su očekivani i dočekani su spremno". Što se tiče „psihološke pobede", drugog cilja neprijatelja, predsednik je rekao da „kada američki narod bude upoznat sa činjenicama, on će znati da je neprijatelj i ovde pretrpeo neuspeh".

U odgovoru na jedno od pitanja Džonson je rekao da je generalu Vestmorlendu „dato sve" što on „smatra da mu je potrebno u ovom trenutku", te stoga nisu predviđene nikakve izmene u broju od 525.000 američkih vojnika, niti ima izgleda da dođe do neke izmene od „većeg značaja" u pogledu strategije rata.

Međutim, studija Pentagona kaže da je ofanziva neprijatelja zatekla Belu kuću i Generalštab iznenađene, „a jačina, obim i intenzitet ofanzive povećali su taj šok". Studija jasno iznosi: šok i razočaranje bili su posebno teški zato što je Džonson u celoj 1967. godini odbacivao „negativne analize" strategije SAD koje su mu podnosili CIA i odeljenje Pentagona za međunarodnu bezbednost i sistemske analize. Umesto toga, on se oslanjao na „optimističke izveštaje" generala Vestmorlenda.

NEOSTVARIVI ZAHTEVI

Tet ofanziva se široko smatra prekretnicom rata u Vijetnamu, pošto su Vijetkong i severnovijetnamska vojska izvojevale psihološku i propagandnu pobedu. U tom periodu je u SAD podrška angažovanju u ratu nastavila da pada, Amerikanci su postali prilično polarizovani tim povodom, pa Tet ofanzivu mnogi posmatraju kao primer vrednosti propagande, uticaja medija i javnog mišljenja na izvođenje vojnih ciljeva.

Na vrhuncu Tet ofanzive, sredinom februara, snage Severnog Vijetnama i Vijetkonga izvršile su napade na 34 provincijska grada, 68 pokrajinskih gradova i sva pojedinačna manja mesta. Tet ofanziva se, ipak, vojnički posmatrano, može smatrati porazom za komunističke snage, pošto ni Vijetkong ni vojska Severnog Vijetnama nisu postigli svoje taktičke ciljeve. Uprkos 4.000 ubijenih, najmanje 3.000 zarobljenih i možda 5.000 ranjenih ili umrlih od rana, vojnici Severnog Vijetnama i Vijetkonga su bili u inicijativi. Da bi se zaustavila ofanziva i „porazila nova neprijateljska pretnja", general Vestmorlend je poslao zahtev za povećanje tadašnjeg broja od 525.000 vojnika za još 206.756, što je trebalo da bude ukupno 731.756 američkih vojnika angažovanih u Vijetnamu.

Da je nameravao da udovolji ovom zahtevu, predsednik Džonson bi bio primoran da mobiliše 280.000 civila vojnih obveznika, da izvrši popunu strategijskih rezervi u SAD i da popuni jedinice tek poslate u Vijetnam. Studija Pentagona zaključuje da se došlo do raskršća puta: „U ovom trenutku dosadašnje alternative postale su gola realnost". Prihvatiti zahteve za proširenje rata značilo bi totalno vojno angažovanje SAD u Južnom Vijetnamu - amerikanizaciju rata, mobilizaciju rezervi i ogromno povećanje troškova.

Politička realnost s kojom se suočio predsednik Džonson - da u Južnom Vijetnamu, uz povećanu angažovanost u žrtvama i novcu, nema nikakvih garancija da će vojna pobeda biti postignuta u bliskoj budućnosti - postala je neprihvatljiva za veliki deo javnosti. Posle Tet ofanzive optimističke izjave o progresu u ratu nisu zvučale kao istina.

Tako je predsednikova odluka da potraži novu strategiju i nov put ka miru bila zasnovana na dva osnovna stava:

1. Ubeđenju svojih najbližih civilnih savetnika da dodatne trupe koje su vojne glavešine tražile da se pošalju neće ni u kojem slučaju doneti vojnu pobedu.

2. Dubokom uverenju da je neophodno ponovo uspostaviti jedinstvo američke nacije.

NADUVANA BEZOBZIRNOST

Dokumenti iz studije Pentagona do kojih su došli mediji i 1971. godine počeli s njihovim objavljivanjem ilustruju kako su Kongres i američki narod držani u mraku u vezi s fundamentalnim političkim odlukama koje su se ticale suštine demokratskog društva u najkritičnijem periodu rata u Vijetnamu. Uverenje koje je i tada bilo prisutno, da vlada nije iskrena prema američkom narodu, bilo je u potpunosti potvrđeno kasnijim događajima i objavljivanjem dokumenata u „Njujork tajmsu" i „Vašington postu".

Objavljena dokumenta sugerišu da skoro niko u vrhu administracije tog perioda nije mislio na osnovni politički momenat od kojeg jedna vojna operacija zavisi: da li je kontrola nad Južnim Vijetnamom od tako vitalnog, dugoročnog interesa za SAD da to opravdava beskrajno američko angažovanje? Ili je to stvarno bio jedan neispitan zaključak koji je skoro postao stvar uverenja?
Skoro svaki od visokih članova administracije koji se time bavio davao je svoje mišljenje o strategiji i taktici ratovanja, kako ga voditi, kako ga dobiti, kako izaći iz njega, kakve planove sačiniti pod određenim uslovima... To sve jesu bila važna pitanja, a ličnosti o kojima je reč ne bi izvršavale svoju dužnost da ih nisu razmatrali. Studija Pentagona navodi: „Ne treba ih zbog toga kriviti, niti se može reći da nije bilo na mestu da prave planove za svaku zamišljenu vojnu eventualnost. Ali ono što ne valja bile su diskusije i dokazivanja o smislu postojanja samog rata, kao i razumnosti nastavljanja masovne američke umešanosti u njega. Izgleda da je bilo prihvaćeno bez pogovora od strane skoro svakog među najvišim ličnostima, izuzev državnog podsekretara Džordža Bola, da interesi SAD zaista leže u vojnoj pobedi u korist vlade Južnog Vijetnama. Po svaku cenu i bez obzira na sve rizike, a sve to čak do tačke velikog američkog učešća u ratu na ogromnom prostranstvu jugoistočne Azije."

To je, zaključuje se u studiji, „bio sadržaj i fatalna pogreška". Da je, kada su visoke ličnosti u vladi videle da se zemlja uvlači u jedan takav rat, održana opšta i iskrena debata u Kongresu i van njega, „skoro da je moguće da bi se događaji odvijali drugačijim tokom".

Ono što ova dokumenta o Vijetnamu još dokazuju, navodi se u zaključcima studije Pentagona, „nije zla pobuda, već prenaduvana bezobzirnost prema Kongresu, prema javnosti i prema bitnim odgovornostima vođstva u jednom demokratskom društvu".

Kraj serijala

NE PROPUSTITE:

OPSESIJA DUGA 20 GODINA

U OPCIJI BILO I ATOMSKO ORUŽJE

SILA JE NESTALA U DŽUNGLI

Sumorna statistika

Rat u Indokini odneo je ogroman broj civilnih žrtava, čiji broj nikada nije tačno utvrđen, a okončan je 30. aprila 1975. godine kapitulacijom Južnog Vijetnama. Rat se vodio na teritoriji Južnog Vijetnama i u pograničnim krajevima susednih država Kambodže i Laosa, uz povremene kampanje bombardovanja Severnog Vijetnama.
U dvadesetogodišnjem ratu poginulo je, zvanično, oko 58.000 Amerikanaca, 75.000 Francuza i dva miliona Vijetnamaca, civila i vojnika.

Južni Vijetnam je do 1954. godine bio francuska kolonija. Većina stanovništva se protivila francuskoj vlasti. Nakon znatnih vojnih gubitaka, Francuska je tražila izlaznu strategiju. Pod njenom kontrolom se još nalazio jug zemlje, ali je sever bio pod upravom Vijetnamaca. Ženevskim sporazumom 1954. godine Vijetnamu je data puna nezavisnost, ali je bio podeljen na dva dela. Na severu, koji je imao veći broj stanovnika, formiran je komunistički sistem vladavine pod vođstvom Ho Ši Mina, a jug je privremeno bio monarhija. Kasnije je referendumom promenio svoje uređenje u republiku pod vođstvom predsednika Ngoa Din Dijema.

Ugovor iz Ženeve je predvideo da se posle izbora na severu i jugu izabere vlada koja će ujediniti zemlju. Međutim, Južni Vijetnam je na kraju to odbio tvrdeći da vlast na severu nikada neće dozvoliti održavanje pravednih izbora, kao i da je sever brojniji pa samim tim u prednosti.
Severni Vijetnam je posle toga počeo da naoružava i ubacuje na jug zemlje snage pod nazivom Vijetkong. Južni Vijetnam je formirao svoju vojsku, što je rezultiralo građanskim ratom u južnom delu zemlje.
Severni Vijetnam i Vijetkong su imali snažnu podršku Istočnog bloka sa Sovjetskim Savezom na čelu, a južni deo zemlje imao je podršku Amerike i Zapadnog bloka. Australija, Južna Koreja, Novi Zeland, Tajland, Filipini i SAD su poslali svoje trupe 1964. godine, čime je konflikt i konačno internacionalizovan. Te zemlje su podržale Južni Vijetnam zbog takozvane domino teorije, po kojoj se verovalo da bi, ako Južni Vijetnam postane komunistički, ostale države u regionu kao domine takođe promenile državno uređenje i postale komunističke.
Kraj rata označila je opsada Sajgona krajem aprila 1975. godine. U 16.30 29. aprila, ambasador SAD beži iz Sajgona, s njim i diplomate drugih zapadnih zemalja, a sutradan rano ujutro poslednji vojnici SAD napuštaju Sajgon i Vijetnam. Istog dana, 30. aprila 1975, zvanično je prestao da postoji Južni Vijetnam. Sutradan, 1. maja 1975, Sajgon je kršten imenom Ho Ši Min, a 1977. proglašena je Socijalistička Republika Vijetnam.