STO GODINA KOMUNIZMA U SRBIJI: Od hotela „Slavija" do centra „Sava"

U obilju istorijskih i "istorijskih", prelomnih i "prelomnih" datuma u srpskoj istoriji, svoje mesto, svakako zaslužuje i 19. april. Tog dana, pre tačno sto godina, u beogradskom hotelu Slavija okupili su se delegati Kongresa ujedinjenja, čiji je rezultat, posle petodnevnog zasedanja bio formiranje Socijalističke radničke partije (komunista). Svoje prepoznatljivije ime, Komunistička partiija Jugoslavije, dobila je godinu dana kasnije, na Drugom kongresu koji je održan u Vukovaru.

Na beogradskom kongresu ujedinjenja učestvovala su 432 delegata iz svih delova novoosnovane Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca.

Najbrojniji su bili članovi levih krila predratnih socijaldemokratskih stranaka iz Srbije, Hrvatske, Bosne i Slovenije, koji su prihvatili boljševičko opredeljenje za zaoštravanje klasne borbe protiv buržoazije i za revolucionarno rušenje kapitalističkog poretka po modelu uspostavljanja jednopartijskog sistema.
Uz leve socijaldemokrate, na Kongresu su učestvovali i predstavnici Jugoslovenske komunističke grupe Ruske komunističke partije, osnovane juna 1918. koja je bila sastavljena od austrougarskih ratnih zarobljenika, koji su posle Oktobarske revolucije oslobođeni i pridružili se komunistima.
Iako je jedan od austrougarskih zarobljenika bio i Josip Broz Tito, on, međutim, nije prisustvao osnivanju jugoslovenske komunističke parzije. U to vreme on je bio u Omsku, gradu na jugozapadu Sibira, blizu granice sa Kazahstanom. Tamo se obreo nakon što je pobegao iz transporta kojim su ga iz zatvora u Petropavlovskoj tvrđavi prebacili u Sankt Petreburgu. Tu se prijavio i u odred Crvene internaacionalne garde, a na proleće 1918. tražio je prijem i u Rusku komunističku partiju (Boljševika).

Partija je po osnivanju Treće internacionale koja je obrazovana u Moskvi u martu 1919. i time je postala sekcija centralizovane međunarodne organizacije sa sedištem u Moskvi, koja je sebe smatrala svetskim štabom komunističke revolucije.

Svoju snagu SRPJ(k) pokazala je vrlo brzo, najpre organizacijom generalnog štrajka protiv učešća jugoslovenske vojske u intervenciji protiv sovjetskih revolucija u Rusiji i Mađarskoj. Sredinom 1920. godine partija je imala više od 65.000 članova.

Nova demonstracija sile usledila je na opštinskim izborima koji su u martu 1920. sprovedeni u Hrvatskoj, Slavoniji i Dalmaciji. Na njima je izabrano 490 komunističkih odbornika. Većinu glasova i apsolutnu većinu mandata osvajaju u Zagrebu, Osijeku, Vukovaru, Križevcima, Virovitici, Crikvenici, Čakovcu, Valpovu itd.

Komunista Svetozar Delić dobio je najviše glasova na izborima za gradonačenika Zagreba, ali je ban, kojeg je postavila beogradska Vlada, poništio izbore i postavio gradskog komesara, opravdavajući to tužbom za veleizdaju koja je bila podignuta protiv Delića.

Komunisti su odlično prošli i na izborima u Crnoj Gori, naročito u Podgorici. Na opštinskom izborima u Srbiji, Makedoniji i na Kosovu, u avgustu 1920, komunisti su pobedili u 37 opština, među njima u Beogradu, Nišu i Skoplju.
Kao što se desilo u Zagrebu, vlasti su i u Srbiji u mnogim slučajevima onemogućile izabrane komunističke odbornike i gradonačelnike da preuzmu dužnost. Tako je bilo i u Beogradu, gdje je za gradonačelnika izabran Filip Filipović, kome je zabranjeno da preuzme funkciju.

Potom su 25.novembra 1920. održani izbori za Ustavotvornu skupštinu Kraljevine SHS koja je imala 419 poslanika. Na izborima je najbolje prošla Demokratska stranka osvojivši 92 mandata.
Odmah za demokratama po broju mandata bili su radikali sa osvojenim 91 mandatom, dok su pravi izborni hit i iznenađenje u Srbiji predstavljali komunisti - tačnije Komunistička partija, koja je zauzela visoko treće mesto s 50 poslaničkih mesta.

Vrlo brzo posle tog izbornog uspeha, partija je, 30. decembra, donošenjem Obznane, zabranjena.
Baš kao što je formirana u Beogradu, KPJ, odnosno tada već Savez komunista Jugoslavije se, praktično i raspala u Beogradu, 71 godinu kasnije, nakon što su slovenački delegati 22. januara napustili Četrnaesti kongres SKJ koji se održavao u centru „Sava".

Pročitajte još:

[owl-carousel category="Uncategorized" singleItem="true" autoPlay="true"]