U fokusu
11.10.2023. 17:04
Scena
25.10.2023. 15:00
Đoko Kesić
"Heroji Halijarda"
Istinita priča o istoriji i bratoubilačkom ratu
Stoji bar deset važnih razloga da pogledate “Heroje Halijarda“ reditelja i glumca Radoša Bajića, koji se od 12. oktobra prikazuje u bioskopima.
Sa poluvekovnim iskustvom u ovom poslu Radoš Bajić je na ovom filmu radio pet godina, a u njegovom ostvarenju, uz Bajića, vidljiv trag ostavili su koscenarista Dušan Kovačević i poznati istoričar Miloš Timotijević kao konsultant, te prva postava srpskog glumišta – Žarko Laušević, Nela Mihailović sa još šezdesetak vrsnih glumaca i više od 5000 statista.
“Heroji Halijarda“ su odličan film sa suptilnom dramskom strukturom, sjajnim glumačkim umećem u grotlu velike istinite istorijske tragedije srpskog naroda u Drugom svetskom ratu, koji je na području bivše Jugoslavije bio više građansko-bratoubilački nego partizansko-oslobodilački – što su nas učile potonje frizirane istorije.
Radnja filma smeštena je u leto 1944. godine. Okvirna priča deo je velike istorije, kako su pripadnici Jugoslovenske vojske u otadžbini, odnosno oficiri armijskog generala Draže Mihailovića i srpski narod u selima od Gornjeg Milanovca do Čačka spasli, čuvali, skrivali, lečili, hranili i sa improvizovanog aerodroma kod sela Pranjani vratili u SAD više od 500 američkih pilota.
Ta herojska, istorijska, dugo skrivana epopeja je samo podloga, ali ne i glavna tema Bajićevog filma. Primarna storija je tragedija, bratoubilački rat između Srba i Srba, smeštena u porodicu Jović u selo Leušići. Otac porodice Kosta Jović, kojeg briljantno igra Žarko Laušević, sa suprugom (Nela Mihailović) i sinovima Mirkom, Sretenom i Ilijom i ćerkom Radmilom, u vrtlogu bratoubilaštva, preživljava tragediju po obrascu mnogih srpskih stradanja, od Kosova do danas.
Radoš Bajić u “Herojima Halijarda“ paralelno predstavlja ta dva dugo skrivana narativa. Primarni je neviđeni i nikad u našoj javnosti sagledan građanski bratoubilački rat. O njemu je u srpskoj javnosti prvi progovorio, a u podeljenoj Srbiji nagrđen pesnik Ljubomir Simović, u pesmi “Istočnice“. Radoš Bajić ga je oslikao ubedljivo, okrutno, baš kakav je i bio. Dugi narativ je spasavanje američkih pilota, oborenih u planinama Srbije, što je poslednja velika priča Drugog svetskog rata.
Pođimo od ovog drugog. U drugoj polovini 1944. više od 500 američkih pilota spasli su oficiri armijskog generala Draže Mihailovića i seljaci. O tom velikom i verovatno najhumanijem poduhvatu ćutalo se 80 godina. Jednako su ćutali – Brozova diktatorska kamarila, ali i SAD, koje su od 1948. i Rezolucije IB-a veličali Tita kao jedinog borca i pobednika na Balkanu nad fašizmom i “domaćim izdajnicima“.
U toj neviđenoj zajedničkoj istorijskoj srpsko-američkoj laži celokupna Srbija i njen narod obeleženi su kao sluge fašizma, a orden Halijarda ne bi baš lepo stajao na grudima kulta ličnosti “najvećeg sina naših naroda i narodnosti“.
U Srbiji i SFRJ, razumljivo, sve je tako i prihvaćeno, pa su Ranković i Krcun, u Srbiji od oktobra 1944. do marta 1945. likvidirali više od 59.000 ljudi, uglavnom intelektualaca i viđenijih ličnosti. Gotovo duplo više od broja stradalih od Nemaca. A koliko ih je zaista likvidirano tek će se ustanoviti. Srbija, jedina u regionu, ovih dana podiže spomenik žrtvama komunizma!
Kad je reč o spasavanju pilota, zanimljiva je američka priča. O njoj je najglasnije progovorio američki pisac Gregori A. Frimen u romanu “500 zaboravljenih“. On piše o spasavanju 512 pilota, priča o najvećem spasavanju i bekstvu koji su se ikad dogodili, a gotovo niko nikad nije čuo za njih, kako primećuje Božidar Zečević. “Operacija “Halijard“ predstavlja najveće ikad preduzeto spasavanje američkih pilota i jednu od najvećih operacija te vrste u tom ratu i posle njega. Nemcima pred nosom...
SAD su ćutale o ovom velikom poduhvatu, koji su kreirali i organizovali četnici, jer to bi rušilo Brozovu veliku i ikonopisanu figuru, koja je u tim godinama bila jedini saveznik SAD u sukobu s Moskvom.
Tek od pre nekoliko godina, ambasada SAD u Beogradu, podruku s našim vlastima, svake godine odlazi u Pranjane gde se obeležava godišnjica velikog poduhvata.
Vratimo se Bajićevoj priči o porodici Koste Jovića, srpskog domaćina koji je u mladosti učestvovao na Bregalnici, Kumanovu, bio u Kolubarskoj bici, prešao preko Albanije, borio se na Kajmakčalanu... Kosta Jović sagledava punu strahotu građanskog rata koji se vodi i u njegovom dvorištu, strahuje za porodicu, njemu je jedino jasno šta se uistinu zbiva.
Stariji sin je u četnicima. Srednji u partizanima, pa kad god se sretnu, potuku se ko smrtni neprijatelji. Najmlađi i najgotivniji, najlepši, sin Ilija, razume da oko njega teče krvava reka rata, razume da se događa nešto krupno, ne razume baš ništa, ali on bi da učestvuje. Nije mu jasno ko i za šta gine, na čiju bi stranu... U toj mladoj glavi u kojoj besni srpski nesporazum, u bunilu, Ilija noću uzima skriveni revolver, jaše konja i kreće u rat koji ne razume, kao i većina učesnika.
Armijskom generalu Draži Mihailoviću (koji se u filmu pojavljuje samo u tri kratke sekvence) jasno je da su ga Amerika i Britanija pustile niz vodu, ali on odlučuje da uđe u sukob sa partizanima na Kopaoniku – “ukoliko pobedi saveznici će razumeti ko je istinski borac protiv Hitlera“.
U krvavom bratoubilačkom sukobu na Kopaoniku partizana i četnika, uz stravične scene stradanja i smrti na obe strane, usred te pogibelji između dve strane stiže Ilija na konju, granata ga pogađa, gine pred očima brata četnika Mirka...
Krvavu scenu natkriljuju zvuci harmonike Ludog Gojka (koji su inače muzička podloga svih pogibelji u Bajićevom filmu). Posle Ilijine pogibije granata pogađa i harmonikaša, harmonika nošena eksplozijom leti visoko prema zadimljenom nebu i pada pored Ludog Gojka kojeg sjajno tumači Radoš Bajić.
Gojko Ludi, glavna sporedna uloga u Bajićevom filmu, fantastična je alegorija naših stradanja. On ima jedno belo oko, na drugo malo ćori. U filmu nije izgovorio nijednu reč. A on je zapravo jedini svedok bratoubilačkog rata, tumač sadašnjosti i budućnosti. Njegova harmonika svojim elegičnim rekvijemom pokriva sve sudbonosne scene, od sastanka Dražinog štaba sa delegacijom britanskih oficira do finalnog i krvavog bratoubilačkog sukoba na kraju filma, gde i sam gine.
U filmu ima malo i ljubavi. Radmila, Kostina ćerka, zaljubljuje se u pilota Edvarda iz Kentakija, koji je čuvan u kući Jovića. Rastanak bolan kao i svaka prva ljubav. Oboje su duboko nesrećni.
Završne scene “Heroja Halijarda“ nisu piloti koji odlaze sa improvizovanog aerodroma u Pranjanima, nego susret dvojice braće, Mirka četnika i Sretena partizana, na grobu najmlađeg Ilije. U mrkloj noći, dva brata na Ilijinom grobu se grle, a Sreten u završnoj sceni ljubi krst na bratovljem grobu, savija se kao pijavica oko njega, grli ga i u očaju pada na kolena, baš onako kako će svi komunisti u Srbiji prigrliti pravoslavlje u pokajanju za sve učinjeno.
Na kraju, film Radoša Bajića prvi put na velikoj sceni ispričao je istinitu priču o herojstvu i istinoljubivosti srpskog naroda, najvećeg stradalnika Drugog svetskog rata na ovim prostorima. Kao i u mnogim stradanjima pre i posle ovog krvavog sukoba.
Vesti
27.08.2023. 02:10
Heroji Halijarda - Kome smeta istina?
Komentari
