SENKE NEKADA NAJMOĆNIJIH LJUDI SVETA

Treći vek poznat je kao vek krize, kada je samo čudo spaslo Rimsko carstvo od sigurne propasti. Prilike su delimično poboljšane, ali je propast samo odložena za dva veka. U tom nestabilnom periodu smenjuje se veliki broj careva, koji vladaju retko duže od nekoliko godina. A ako se uzme u obzir da je - od prvog rimskog cara rođenog na našim prostorima pa sve do propasti Rimskog carstva -ukupno 17 imperatora rođeno na tlu Srbije, nema sumnje da je naša teritorija ostavština impresivnih tragova rimske imperije.

Antički period naše države beše čarobno doba, i želja mi je da o svakom imperatoru saznamo makar delić ličnosti, da dotaknemo senke tih ljudi, nekada najvećih moćnika sveta.
Uzdižući svoj zavičaj do najviših nivoa, rimski vladari iza sebe ostavili su Sirmijum, Singidunum, Viminacijum, Feliks Romulijanu, Naisus, Medijanu, Justinijanu Primu, Ulpijanu i druge antičke gradove na tlu Srbije čija arhitektura predstavlja krunu rimskog graditeljstva.

Jedan je zapamćen kao najveći progonitelj hrišćanstva, a drugi ga je proglasio zvaničnom religijom. Zajedničko im je da su obojica rođena na tlu današnje Srbije. Reč je o cezaru i avgustu Galeriju, rođenom u Gamzigradu iznad Zaječara, i Nišliji Konstantinu, zvanom Veliki. Pored njih, na području današnje Srbije rođeni su i: Konstancije Hlor, Licinije, Vetranion, Trajan Decije, Aurelijan, Probus, Maksimiljan Herkulije, Konstancije Drugi, Gracijan, Jovijan, Hostilijan, Maksimin Daja, Konstancije Treći, Klaudije Drugi Gotski, Flavije Sever i Justinijan Prvi.

U Sirmijumu su svet ugledali carevi: Decije, Aurelijan, Prob, Mesimijan Herakle, Konstancije Drugi, Gracijan. Deluje da nisu bili dugovečni, međutim, Aurelijan i uvaženi Prob su nam ostavili više od istorije, a to je dobra priča. Naime, Prob (276-282) je izgleda više voleo vino nego rat, tako da je za njegovo vreme, verovatno prvi put, na Fruškoj gori zasađena kvalitetna vinova loza.
Mitrovčanin Aurelijan (270-275) bitan je u istoriji večnog Rima jer je izgradio i danas vidljive bedeme. Međutim, kako pobune dolaze uglavnom sa unutrašnjih strana zidina, naš Aurelijan je stradao od sopstvene aristokratije, koja je na vlast dovela njegovog prijatelja Proba.

Da li je Aurelijan voleo rodni kraj, zaključite po podatku da je rimski, dakle državni novac, kovao s vidljivim konturama arhitekture Sirmijuma.
Trajan Decije (249-251) je slovio za vrsnog vojskovođu, ali nije bio naročite sreće jer je u istoriju umarširao kao prvi rimski car koji je stradao u nekoj bici.
Stravične pokolje hrišćana vršio je i Maksimiljan Herkulije (285-305, 310), koji se na prestolu zadržao oko 20 godina. Kraj današnje Sremske Mitrovice, na lokalitetu Grac, carska palata tog imperatora čeka da bude vraćena suncu i našim pogledima. Za Herkulija se govorilo kako je bio okrutan i beskrupulozan, ali ćemo o njemu svakako saznati ono najvažnije tek kada otkopamo njegov carski grad.

Konstancije Drugi (337-361) bio je jedan od trojice sinova Konstantina Velikog i njegove druge žene Fauste. Sazvao je četiri crkvena sabora u Sirmijumu na kojima je pokušao da proglasi arijansku jeres za glavnu hrišćansku dogmu. To je primer zvanične i pomalo dosadne rečenice, ali ako priči dodamo podatak da je na našim prostorima prosto cvetala Arijeva jeres i da su svi regionalni episkopi pripadali učenju tog aleksandrijskog pesnika, teologa i filozofa, shvatamo da je na našem podneblju vođen i prvi rat hrišćana protiv hrišćana. Arijevci su s vremenom istrebljeni za račun i danas aktuelne dogme, ali nije loše pomenuti da je Arija po većinskim izvorima ili otrovao ili batinom dotukao takođe episkop, Sveti Nikola, a da su svete knjige kasnije prihvatile znatno blažu verziju o Nikolinom šamaru. Međutim, Arije nije živ napustio Konstantinopolj, gde se raspravljalo da li je njegovo učenje jeres ili ne.

Gracijan (375-383) je znan po tome što je u njegovo doba hrišćansko „pravoverje" (katoličanstvo/pravoslavlje) postalo vodeća vera u carstvu. Pod Ambrozijevim uticajem, Gracijan je zabranio paganske kultove u Rimu i naredio da se iz Senata ukloni oltar boginje Pobede.
U Naisusu su, pored cara Konstantina, rođeni i Klaudije Drugi Gotski, Konstancije Treći, Flavije Sever.

Klaudije Drugi Gotski (268-270) pamti se po tome što je naredio odsecanje glave monahu Svetom Valentinu. Međutim, nesrećni Valentin je postao poznatiji od svog ubice jer danas bar pola planete obeležava Dan zaljubljenih na Dan Svetog Valentina. Mučenik ipak nije imao veze sa „zaljubljivima" jer se još kod Starih Grka od sredine januara do sredine februara obeležavao mesec Gamelion, u kojem se isticala i poštovala svetost braka Here i Zevsa.

U antičkom Rimu se 15. februara -a ta tradicija svakako vuče korene iz prethodno navedenog -slavio Luperkus, dan kada se praznovao bog plodnosti. Devojka koju bi dotakao glumac koji je personifikovao Luperkusa (često prikazivan polugo, obučen u kožu jarca) bila bi uverena da će biti plodna.

Konstancije Treći (421) imao je briljantne vojne pobede, ali je umro posle samo godinu dana provedenih na prestolu.
Zatim Justinijan Prvi, zaslužan za kodifikaciju rimskog prava, rođen je u Taurezumu (483), na 28 kilometara od današnjeg Leskovca (arheološki lokalitet Caričin grad). Poznat je kao poslednji rimski i prvi vizantijski car, imperator Istočnog rimskog carstva (527-565) i pravoslavni teolog. Nastojao je da obnovi moć, veličinu i organizaciju Rimskog carstva, koja je bila rasparčana unutrašnjim trzavicama i upadima varvara, naroda koji su prodrli na teritoriju Zapadnog rimskog carstva.

Na istoku današnje Srbije (Šarkamenu, kod Negotina) rođen je Maksimin Daja (305-313). Iako je pre njega donet edikt o toleranciji hrišćana, nastavio je s njihovim progonom, i to još surovije nego iko pre njega.

Jedini rimski car rođen u Singidinumu (današnjem Beogradu) jeste Flavije Jovijan (363-364), koji je za cara izabran greškom i koji je najverovatnije i ubijen greškom. Tipično beogradski. Jovijan je carevao svega osam meseci, ali sasvim dovoljno da o njemu briljantne podatke pribeleži Amijan Marcelin, hroničar i savremenik.
Još su četiri rimska cara rođena na prostoru naše zemlje: Gaj Valens Hostilijan Mesije Kvint (rođen verovatno posle 230. godine). Nesrećni Gaj Valens je umro od kuge, koju je navodno sreo u Viminacijumu.

Konstancije Hlor (293-306), car Zapadnog rimskog carstva. Rođen je u Dardaniji, koja se pružala od Knjaževca do Velesa. Za Dandarce važi da su bili veoma dobri, ali i surovi ratnici. Lepi grad Knjaževac će nam i danas, kroz svoje etnografske zbirke, pokazati svu svoju neobičnost, lepotu, ali i originalnost u odnosu na geografski veoma bliske gradove (Pirot, Zaječar).
Pre poslednjeg u spisku, pomenimo i Vetraniona (350), koji je vladao vrlo kratko, a bio je iskusni vojnik i oficir.

Na ovom spisku ostavismo za kraj baš Licinija (307-324), savladara Konstantina Velikog, s kojim je potpisao Milanski edikt, ali je kasnije povukao potpis i nastavio s progonom hrišćana. Nakon što je pokušao da podigne ustanak protiv Konstantina, ubijen je zajedno sa svojim sinom u Solunu. Međutim, ono što tog imperatora naročito povezuje s „večitim gradom" Beogradom jeste predanje da je on lično isleđivao, mučio i smrti predao beogradske svete mučenike Ermila i Stratnonika.

Činjenica da je s teritorije današnje Srbije potekla petina od ukupnog broja svih imperatora predstavlja monumentalan potencijal za još intenzivniji razvitak srpskog turističkog brenda jer to je ujedno i najveći broj rimskih careva koji su rođeni van Italije (Nemačka je imala samo jednog, a Španija dva rimska cara). Ali još bi bilo važnije da iz doba antike u svoje vreme prizovemo note mudrosti, pameti i svega onoga zbog čega bismo mogli da postanemo mudriji, bolji i pametniji. Danas imamo više rimskih artefakata i otkrivenih lokaliteta nego juče, ali i znatno manje nego sutra. Ja zbog toga osećam neizrecivu sreću.

Burno u podzemlju
Ako bismo danas makar prosečnog poznavaoca istorije pitali u koji bi se vek beogradske prošlosti otisnuo, u tom zamišljenom putovanju Beograđani bi se, verujem, većinski opredelili upravo za „vremensku kapsulu" u pravcu rimskog perioda.
Koliko je društveni život bio razvijen, govore nam podaci o fantastičnoj rasprostranjenosti naseobina, hramova i termi naročito. Primera radi, na mestu današnje Saborne crkve u Beogradu, nalazio se hram posvećen Jupiteru Maksimusu. Ispod gotovo svih parkova, ali i glavnih ulica u modernoj prestonici, nalazile su se terme, preteče savremenih spa centara i centralnih socijalnih ustanova, u kojima se odigravao najznačajniji deo.