TAJNA ISTORIJA: Čiča Dražo, gde su tvoje pare

Na tajnom računu u švajcarskoj privatnoj banci Engel u Cirihu četnički vođa imao je deponovano više od tri miliona švajcarskih franaka. Ovlašćenje za raspolaganje sredstvima na računu imao je pukovnik Karl Novak, komandant četničkih snaga u Sloveniji
Dragoljub - Draža Mihailović je istorijski osporavana ličnost. O njegovoj ulozi u istoriji postoje oprečna tumačenja. Jedni ga vide kao heroja, monarhistu, Srbina i oficira koji nije hteo da pogazi zakletvu datu svom kralju. Drugi ga vide kao izdajnika, čoveka koji je sarađivao sa Nemcima i Italijanima, pa čak i ustašama u borbi protiv Titovih partizana. Istoriju pišu pobednici. Tu nema pomoći. Čak ni to što ga je sud Republike Srbije rehabilitovao i priznao njegovom pokretu oslobodilački i antifašistički karakter ne menja mnogo vezano za predstave duboko urezane u kolektivnu psihu naroda koji danas naseljava ovaj prostor, čije su kolektivne psihoze uglavnom oblikovane komunističkom poratnom propagandom. Te kontroverze vezane za generala Mihailovića i njegov četnički pokret neće biti još dugo vremena rešene.
Ipak, ono što se Dragoljubu - Draži Mihajloviću ne može osporiti je inteligencija. Nebrojeno puta je dokazao britkost uma ovaj generalštabni pukovnik a potonji general. Ipak, najveću promućurnost i dalekovidost je pokazao kada je raspolaganje novcem koji se nalazio na računu u Švajcarskoj i koji se vodio na njegovo ime poverio Slovencu. Istine radi, čovek po imenu Karl Novak jeste bio Slovenac, ali je bio i predratni generalštabni major Kraljevske vojske, a posle i komandant u Kraljevoj vojsci u otadžbini i četnički vojvoda. Iako snage kojima je komandovao u Sloveniji nisu bile velike, brojale su manje od hiljadu boraca, istorija je zabeležila da je četnički pokret bio aktivan u Sloveniji u vreme Drugog svetskog rata i da se tamo borio protiv Nemaca i Titovih partizana. Zvali su ih Plava garda, a Karl Novak im je bio komandant. Njega je Draža kao čoveka od svog najvećeg poverenja ovlastio da raspolaže sa više od tri miliona švajcarskih franaka, što bi danas bio ekvivalent desetostruko većoj sumi istih novčanica. Dakle, radilo se o pozamašnoj sumi novca i general Mihailović je, nemajući verovatno dovoljno poverenja u svoje saradnike srpske nacionalnosti, istovremeno rukovodivši se načelom opreznosti u pogledu ishoda rata, ali svoje lične sudbine, odlučio da ovaj posao poveri majoru Novaku računajući na njegovu diskreciju i umešnost. Ipak, cela ova operacija nije ostala neprimećena od svih obaveštajnih službi koje su u to vreme operisale u neutralnoj Švajcarskoj, koja je ujedno bila i najveći kreditor svih zaraćenih strana. Priča o Dražinim milionima u Švajcarskoj je i danas poprilično nepoznata, čak i u istorijskim krugovima. Da nije bilo otvaranja američkih dosijea iz Drugog svetskog rata, ali i aktivnosti američkih agencija u to vreme koje su nakon završetka sukoba uglavnom bile skoncentrisane na otkrivanje opljačkanog blaga, verovatno ni danas ne bismo znali mnogo.
Više od tri miliona švajcarskih franaka koji su u privatnoj Švajcarskoj banci Engel u Cirihu bili deponovani na ime generala Dragoljuba - Draže Mihajlovića nakon njegove smrti nestali su sa računa, stoji u belešci koje su sačinili operativci vojne obaveštajne službe vojske Sjedinjenih Američkih Država 8. jula 1947. godine. Američki obaveštajci tvrde da je novac 1943. godine na pomenuti račun deponovala jugoslovenska kraljevska vlada u izbeglištvu u Londonu. Nije jasno koja je namena ovog novca bila, da li se radilo o ličnim sredstvima ili pak sredstvima namenjenim za finansiranje aktivnosti Jugoslovenske vojske u otadžbini, ali je poznato da je to učinjeno po nalogu kralja Petra Drugog Karađorđevića. Radilo se o njegovom ličnom nalogu i, prema američkim izvorima, iz zlatnih rezervi Kraljevine Jugoslavije odvojena je određena količina i konvertovana u švajcarske franke i deponovana na pomenuti račun.

Nekoliko meseci nakon Dražine smrti, pukovnik Novak je novac podigao sa računa

Određeni podaci govore da su ta sredstva bila namenjena da se od njih izdržava general Mihailović i njegova porodica nakon što bi napustili teritoriju bivše Kraljevine Jugoslavije. Navodno je to učinjeno krajem 1943. godine kada su jednom prilikom kralju Petru visoki dužnosnici engleske vlade saopštili da se njihova naklonost usmerava ka Josipu Brozu Titu i njegovom partizanskom pokretu. Navodno je tada kralj Petar odlučio da se u pogodnom trenutku Draža Mihailović povuče iz Jugoslavije i da se prebaci u neutralnu Švajcarsku, s obzirom na to da bi zbog novonastalog savezništva Velike Britanije i Titovih partizana on bio persona non grata u Ujedinjenom Kraljevstvu. U to vreme Britanci su razrađivali plan napada na Evropu kroz invaziju koja bi započela na Balkanskom poluostrvu. Tu su im Titovi partizani bili od neprocenjivog značaja kao potencijalni saveznici. U stvari, jugoslovenskoj vladi u izbeglištvu i njenom suverenu je diskretno sugerisano da bi Mihailović kao osvedočeni neprijatelj Tita bio problem za njihove odnose sa čovekom koga su prepoznali, ili mu namenili ulogu novog lidera zemlje koja će nići na temeljima Kraljevine Jugoslavije. S obzirom na to da se radilo o kraju 1943. godine i da kraj rata nije bio još sasvim izvestan, niko još nije ozbiljnije razmatrao scenario šta će se desiti nakon što se rat okonča, te engleski stratezi nisu do kraja prepoznavali obrise novog hladnog rata sa komunističkim zemljama. Da jesu, verovatno ne bi na taj način sugerisali kralju Petru da bi, ako dođe do invazije na Balkan, u tom slučaju za sve bilo najbolje da se Mihailović u to vreme nalazi u Švajcarskoj.
Druga teorija kaže da je novac koji je bio deponovan na ime Dragoljuba - Draže Mihailovića bio namenjen za finansiranje aktivnosti agenata koje je ovaj pokret imao u okupiranoj Jugoslaviji, ali i širom Evrope. Kao argumentaciju za ovu tezu ističe se činjenica da ovlašćenje za raspolaganje sredstvima na računu ima potpukovnik Karlo Novak, Slovenac i četnički vojvoda i komandant vojske Kraljevine Jugoslavije u otadžbini za Sloveniju, kolokvijalno nazvane Plave garde (vidi okvir). Pukovnik Novak je istovremeno bio i šef obaveštajne službe Jugoslovenske vojske u otadžbini i glavni Dražin predstavnik u štabu saveznika. On je bio čovek koji je u ime Mihailovića pregovarao sa Englezima i Amerikancima. Novak je imao ovlašćenja za potpuno raspolaganje ovim sredstvima i to pravo je, ako je verovati američkim obaveštajcima, iskoristio početkom 1947. godine. Inače, Dragoljub Mihailović je osuđen na smrt 15. jula 1946. godine, a streljan je na nepoznatom mestu dva dana kasnije, 17. jula 1946. godine. Dakle, nekoliko meseci nakon smrti Mihailovića, Novak je podigao novac sa računa.

U dokumentu američke vojne obaveštajne službe koji je potpisao pukovnik Luis Kaniglija stoji da je novac u iznosu većem od tri miliona švajcarskih franaka posebnim ovlašćenjem stavljen na raspolaganje pukovniku Karlu Novaku, uz saglasnost generala Draže Mihailovića. Ne navodi se kako je Draža Mihajiović ovu saglasnost mogao dati, mada Amerikanci, posmatrajući karijeru Mihailovića kao obaveštajnog oficira, ne isključuju mogućnost da je pre rata isti imao kontakte poslovne prirode sa ovim švajcarskim bankarskim krugovima i da je na taj način stekao određene prijateljske veze koje je u datom momentu iskoristio. Kao posrednik u ovom poslu spominje se izvesni Mihić, koji je bio neka vrsta poverenika jugoslovenske vlade u Londonu za Švajcarsku. Američki obaveštajci decidno tvrde da je pukovnik Karlo Novak podigao ovaj novac sa računa ili ga je preusmerio u njemu znanim pravcima i tokovima a da nije obavestio predstavnike jugoslovenske vlade u Londonu, pa ni samog kralja Petra.
U jednom momentu, početkom 1947. godine srpska emigracija rasejana u zapadnoj Evropi i Americi postaje otvoreno antititovska i antikomunistička isključujući bilo kakvu mogućnost saradnje sa komunističkim režimom i odlučuje se za borbu protiv komunizma. A za borbu je potreban novac. Tako se dolazi i do podataka o sredstvima koje su 1943. godine deponovana na ime Draže Mihailovića u Švajcarskoj. S obzirom na to da je on bio mrtav, predstavnici emigracije i vlade u Londonu smatrali su da taj novac sada opravdano pripada njima i da će tako poslužiti nekoj svrsi. Međutim, gde su Srbi i neki novac, po pravilu dolazi do svađe oko raspodele istog. Prema američkom izveštaju početkom 1947. godine došlo je do sukoba vođa srpske emigracije oko sudbine tog novca koji je bio namenjen Draži Mihailoviću. Američki obaveštajci navode da je došlo do velike rasprave, čak i do fizičkog obračuna na jednom sastanku između generala Damjanovića, generala Jeftića, koji je bio komandant zarobljenih vojnika Jugoslovenske kraljevske vojske u Nemačkoj i Austriji, i Bogoljuba Jeftića, predsednika vlade u Londonu. Njihovi izvori tvrde da je došlo do velike svađe i da su razmenjene teške uvrede i optužbe o tome ko je uzeo novac sa Dražinog računa u Švajcarskoj. Svako od njih je za onog drugog tvrdio da je upravo taj uzeo novac.
Generali su smatrali da taj novac treba da pripadne njima, ali su nekoliko puta bezuspešno pokušavali da do njega dođu. Svaki put bi Švajcarci to odbili uz obrazloženje da računom nije moguće raspolagati bez saglasnosti pukovnika Novaka, koji je jedini po ovlašćenju generala Mihailovića imao pristup istom. U februaru 1947. godine jedna delegacija u pratnji gospodina Mihića dolazi u Rim sa namerom da se sa Novakom razjasni oko raspolaganja sredstvima sa Dražinog računa i sa namerom da isti prebaci na druge njima dostupne račune. Međutim, Karl Novak, koji je u to vreme živeo u Rimu sa svojom suprugom i koji je već uspostavio odlične odnose sa engleskom i američkom obaveštajnom službom, vešto je izbegao svaki kontakt i ostavio je delegaciju praznih ruku. Tako je bilo i u budućnosti. Pored nekoliko pokušaja grupe oficira i generala u emigraciji, Novak je vešto izgovarajući odbio da im ustupi novac.

Prema američkom izveštaju početkom 1947. godine došlo je do sukoba vođa srpske emigracije oko sudbine tog novca koji je bio namenjen Draži Mihailoviću

Oficiri, ni vlada u Londonu, pa ni kralj Petar nisu znali da je Karl Novak novac već sklonio sa računa na njemu znanu destinaciju i da ga je koristio bez bilo čijeg znanja i kontrole. Nije poznato da li je Novak o svemu tome imao sa Dragoljubom Mihailovićem neki poseban dogovor, ali je u izveštaju američke službe simptomatična jedna tačka. Prema njihovim tvrdnjama, Novak je od 1943. godine do 1947. godine kamatu koju su ova sredstva u švajcarskoj banci donosila raspoređivao na četrnaest lica u Evropi koja se ne mogu dovesti u direktnu vezu sa njima. Međutim, mogu sa Mihailovićem, ako je verovati Amerikancima. Ovu praksu je nastavio i nakon 1947. godine. Američke obaveštajce je ova činjenica upućivala na zaključak da je on imao neki prethodni dogovor sa generalom Mihailovićem, koji bi se primenjivao i u slučaju po četničkog vođu najgoreg scenarija.
Novak je paralelno sve do svoje smrti sarađivao sa zapadnim službama kojima je u međuvremenu postao dragocen, s obzirom na to da je on bio taj koji je napravio i kontrolisao ozbiljnu obaveštajnu mrežu Jugoslovenske kraljevske vojske, koja je bila važan izvor informacija o tome šta se dešava u Titovoj Jugoslaviji. Bio je dugo na meti Ozne i kasnije Udbe, ali ove službe, i pored nekoliko pokušaja, nisu uspele da ga likvidiraju. Titove obaveštajne agenture su, prema američkim izvorima, bile životno zainteresovane da se dokopaju novca sa Dražinog računa u Švajcarskoj, ali nikada od Novaka nisu dobile nikakvu informaciju niti pristup.

PLAVA GARDA - SLOVENAČKI ČETNICI
Slovenija, odnosno Dravska banovina, posle kapitulacije Jugoslavije je podeljena na dve oblasti, a granica je bila tok reke Save. Severni deo je pripojen nemačkom Rajhu i iz te oblasti vršena su masovna iseljavanja Slovenaca u južni deo pod italijanskom okupacijom, a jedan deo stanovništva iseljen je u Srbiju. Nemci su slovenački narod iz svoje, severne oblasti iseljavali smatrajući da su projugoslovenski i prosrpski orijentisani, i da su tako ,,remetilački faktor" u pripojenom delu banovine.
Projugoslovensko raspoloženje velikog broja Slovenaca bilo je poznato i pre rata. U Aprilskom ratu mnogi slovenački oficiri i vojnici herojski su ginuli za otadžbinu i branili je. Tako je bilo i tokom celog rata. Procentualno, Slovenci, bilo kao aktivni borci ili kao saradnici JVuO, bili su najbrojniji u Kraljevini Jugoslaviji. Teško je pomenuti sve starešine JVuO slovenačkog porekla, ali izdvojićemo nekoliko najistaknutijih. Među prvim herojskim žrtvama bio je generalštabni major Ivan Fregl. On je kao najbliži saradnik Draže Mihailovica bio jedan od organizatora pokreta u Srbiji. U nemačkom prepadu na Vrhovnu komandu zaštitio je Dražu od zarobljavanja, a tom prilikom sebe svesno žrtvovao.
Mnogi Slovenci su se hrabro borili kao starešine i borci u jedinicama JVuO širom Srbije. Izdvajam porodicu Šušteric, koja je iz Slovenije internirana u Srbiju i odmah se uključila u Ravnogorski pokret. Rezervni kapetan Josip Šušteric je jednog sina izgubio u Aprilskom ratu, a sa drugom dvojicom, Bojanom i Urošem, odmah je pristupio u Ivankovački korpus. Bojan je poginuo kao komandant brigade, Josipa su streljani partizani na kraju rata, a najmlađi, Uroš, osuđen je na dugogodišnju robiju. U Sloveniji je za vreme rata bilo nekoliko četnickih odreda, a pomenućemo Štajerski, Dolenjski, Ljubljanski, Notranjski, Gorenjski, Primorski (Soški) i dr. Jedan od organizatora i osnivača četnicke borbene gerile bio je poručnik Jože Melaher Zmagoslav. Ovde treba pomenuti bar još nekoliko važnijih komandanta odreda:
Janez Marn, komandant Dolenjskog odreda (prešao iz partizana), major Mirko Bitenc ,,Triglavski", komandant Notrenjskog odreda, potpukovnik Janko Debeljak, komandant Primorskog (Soškog) odreda, kapetan Franc Jerebic (Harebic), komandant Gorenjskog odreda i drugi.
Komanda Slovenije je radila u poluilegalnim uslovima pod stalnom opasnošću da bude otkrivena, a njeni pripadnici uhapšeni. Komanda je bila potpuno organizovana sa svim pratećim sužbama, a komandant je bio generalštabni major vojvoda Karlo Novak.
U Ravnogorskom pokretu Slovenije bilo je mnogo znamenitih ljudi toga vremena među kojima izdvajam Leona Štukelja, poznatog gimnastičara, olimpijskog pobednika, i dr Aleksandra Bajta, profesora i posleratnog slovenačkog akademika.

BIOGRAFIJA KARLA NOVAKA
Karl Novak je rođen u Puli 1905. godine. Pre rata je dogurao do čina majora i završio je generalštabnu školu i pripremao se za najviša zvanja u Jugoslovenskoj kraljevskoj vojsci. Izbegao je zarobljavanje na kraju Aprilskog rata i jedno vreme se krio u Ljubljani.
Kada su vesti o obrazovanju pokreta otpora pukovnika Dragoljuba Mihailovića u Srbiji stigle u Sloveniju u leto 1941, bivši jugoslovenski oficiri u Sloveniji su počeli da se organizuju u pokret otpora. U oktobru su uz odobrenje Osvobodilne fronte u Srbiju kod Mihailovića otputovali pukovnik Jakob Avšić i major Karl Novak. Mihailović je Avšića postavio za komandanta, a Novaka za načelnika štaba slovenačkih četnika koje je tek trebalo formirati. Kada je Mihailović u novembru prekinuo saradnju sa partizanima i otpočeo borbu, Avšić se pridružio partizanima, a Novak je ostao među četnicima i postao njihov komandant.
Između 1941. i 1943. komandovao je slovenačkim četnicima, koji su se zvali Plava garda, odnosno Kraljeva vojska u otadžbini. Naredne godine bio je i predstavnik četnika kod saveznika u Italiji.
Iz Ljubljane je pobegao 26. septembra 1943. zajedno sa suprugom Krištof, a u Italiju su ušli sa putnom ispravom NDH, koju su tajno kupili na hrvatskom konzulatu u Ljubljani. Karl Novak je u Sloveniji ustanovio četničku obaveštajnu službu, a organizaciju nastavio u Italiji i drugim zemljama u inostranstvu.
Preminuo je u Atini 1975. godine.