ZABORAVILI SMO SRPSKI JEZIK I SVOJU KULTURU

Zaboravili smo srpski jezik, svoju kulturu, izgubili smo nacionalni identitet, ne poštujemo sebe, a sve u strahu zbog „bratstva i jedinstva" da druge ne uvredimo, pa smo danas došli dotle da ne znamo šta su to standardi srpskog književnog jezika

Prof. dr Miloš Kovačević, redovni profesor Savremenog srpskog jezika i Opšte lingvistike na Filološkom fakultetu u Beogradu i Filološko-umetničkom fakultetu u Kragujevcu, svoj prebogat stvaralački, naučni i pedagoški rad posvetio je odbrani srpskog jezika, a danas upozorava da nam za to tek predstoji odlučujuća bitka. Ta bitka pretvara se često u borbu s vetrenjačama jer profesor Kovačević u svojim tekstovima i u komunikaciji sa svojim studentima pita: da li Srbi danas znaju šta je to srpski književni ili standardni jezik i koji mu je obim i sadržaj?

- U odgovoru na to pitanje sadržani su gotovo svi problemi s kojima se susreće srpski književni jezik danas. Sigurno je da je on po svome obimu i sadržaju i danas podudaran srpskom književnom jeziku kako ga je definisao njegov tvorac Vuk Karadžić. Kod Vuka je on, međutim, bio i imenom samo srpski jezik. Danas je on, međutim, unikatan po tome što se jedini u svetu množi deljenjem jer se javlja pod različitim nesrpskim imenima. Kod Hrvata se zove hrvatski, kod Bošnjaka bosanski, a kod Crnogoraca crnogorski. Ali to nisu posebni jezici, nego samo varijante srpskog jezika. Zato je istorijski i naučno, kako je to i akademik Predrag Piper naglasio, opravdan naziv jezika Srba srpski jezik, dok je književni jezik Hrvata hrvatskosrpski, Bošnjaka bošnjačkosrpski, a Crnogoraca crnogorskosrpski. Srpski jezik jedini ima status lingvistički utemeljenog jezika, dok su njegove varijante politički jezici, što će reći jezici samo po politički nametnutom nesrpskom imenu. Osim sociolingvističkih pitanja, vezanih pre svega za preimenovanje srpskog jezika, njegovu današnjicu opterećuju i pitanja aloglotskih uticaja što ugrožavaju njegovu strukturu. Naime, današnji srpski jezik, posmatran i u celini i kao sistem varijanata, izložen je veoma jakoj anglicizaciji. U srpskom jeziku došlo je do prave eksplozije jezičke anglomanije, koja sada prelazi u svoj ekstremni stadijum - jezički angloholizam, čija je osnovna karakteristika „opijenost nekontrolisanim unošenjem svakojakih elemenata i pojava iz engleskog jezika u srpski" (T. Prćić).

Anglicizacija je jedan, ali ne i jedini vid ispoljavanja jezičke nekulture. A danas kod Srba zaista caruje jezička nekultura na svakom koraku. Jedan od osnovnih razloga tako dominantne jezičke nekulture jeste status samog srpskog književnog jezika u školskom sisteme, a posebno na univerzitetu. Kod Srba se pre ne podrazumeva nego što se podrazumeva da su fakultetski obrazovani pojedinci funkcionalno pismeni. Ne može se, naime, biti funkcionalno pismen ukoliko se ne poznaje elementarna pismenost, ukoliko pojedinac nema ni elementarna normativna znanja standardnog srpskog jezika. A i ne može ih imati ako se sa učenjem srpskog jezika jedini i poslednji put u toku svog školovanja susreće u osnovnoj školi.

Srpski jezik, pismo i kultura uopšte zadivili su Evropu početkom 19. veka?

- Nacionalna biblija srpskog naroda jesu, bez sumnje, njegove narodne pesme. U 19. veku postojala je i evropska decenija srpske narodne pesme. Vuk Karadžić je predstavio Evropi nepoznate Srbe na najbolji mogući način, preko srpskog narodnog jezika i na njemu stvorene narodne poezije. Možda najbolju sliku evropskog oduševljenja srpskim narodnim pesmama kao (nad)evropskim vrednostima izrazio je Englez Džon Bauring, koji je 1827. napravio prvi izbor srpskih narodnih pesama na engleskom jeziku, naglašavajući da „nismo znali da je uzvišeni duh muzike, patosa i pesme obitavao tako dugo u dolini Morave" i da je „srpska narodna poezija najzad pokazala svoje lice na najprijatniji način; njenu delikatnost, otmenost i maštu ne premašuje lirska poezija nijedne druge zemlje." Zato Bauring ushićeno želi evropsku dobrodošlicu srpskom narodu i njegovoj poeziji rečima: „Mi te pozdravljamo u krugu svojih muza". Interesantno je da je Bauring moto svog engleskog izbora ispisao ćirilicom. Treba se samo zapitati koliko su danas srpske kulturne vrednosti prisutne kod Srba, među kojima nije mali broj onih koji bi najradije da se odreknu svih svojih vrednosti. Koji bi najradije da u budućnosti Srbi potpuno raskinu sa srpskim vrednostima iz prošlosti, da započnu put iz početka, kao neki novi Srbi koji bi da prekinu sve veze s vlastitom nacionalnom kulturom.

Često se srećemo sa suludom činjenicom da mi Srbi nanovo učimo lekcije koje su nas naučili naši slavni preci, od Nemanjića do Crnjanskog, Andrića, Nušića...

- Evropa se, kako već napomenuh, oduševljavala i srpskim jezikom, i savršenstvom srpske ćirilice, i srpskim narodnim pesmama, a samim tim i Srbima. Oduševljavala se sve dok su i Srbi kao do zenice oka svoga držali do svog jezika i ćirilice kao nacionalnih identitetskih kriterijuma. A onda je došlo vreme kada je Srbima bilo bitnije da ugode drugima nego da drže do svojih vrednosti. Ali vrednije su bile samim tim što više nisu bile samo i prioritetno srpske. Upravo to je doživeo srpski jezik. Srbi su lako prihvatili činjenicu da on nije samo srpski, zaboravljajući da upotreba jednog jezika kod više naroda ne poništava njegovu etnolingvističku suštinu. Naime, engleski nije manje engleski zato što njime govore toliki drugi narodi osim Engleza. Kako se ne bi zamerili drugima, zbog „bratstva i jedinstva", Srbi su svesno izbegavali ili negirali naučne istine. Zarad mira u kući, a pokatkad, bogami, i zarad ličnih interesa.

Profesor Milo Lompar tvrdi da deo Srba svesno uništava autentičnu srpsku kulturu i srpsko nacionalno biće. On u tom kontekstu pominje Drugu Srbiju?

- Kod jednog dela srpske kulturne i političke elite - naročito u vreme titoističke Jugoslavije, a ništa manje nije prisutno ni danas - naglašeno se ispoljava težnja ka samoporicanju nacionalnog identiteta i vrednosti iz prošlosti, a posebno ćirilice. Kao da je ta nova antićirilična srpska elita preuzela austrougarske kriterijume u određivanju srpske identitetske i kulturne vrednosti ćirilice. Zato problemi srpskog jezika i ćirilice pre svega jesu problemi samih Srba. Mi jednostavno volimo da potcenjujemo svoje, a da prihvatamo tuđe mišljenje, pa i kad to mišljenje nije zasnovano ni na kakvim ozbiljnim argumentima, pa čak i kad je na srpsku štetu. Čini se da taj paradoks najbolje odslikava aforizam: Borba Hrvata protiv ćirilice u Hrvatskoj nije ništa prema borbi Srba za latinicu u Srbiji. Neverovatno je kakvu antipatiju, da ne upotrebim koji primereniji izraz, prema srpskoj ćirilici iskazuju pripadnici tzv. Druge Srbije. Kao da kod njih ceo odnos prema srpskom jeziku i pismu kao nacionalnim identitetskim kriterijumima počiva na premisi: što si više protiv ćirilice i srpskog jezika, to si više evropski orijentisan, to si manje „srpski Srbin", a više „briselski Srbin". Gotovo da se vlastita kultura smatra ne samo manje vrednom od evropske nego i balastom, čak suprotnošću evropskoj kulturi. A zaboravlja se, na primer, s kakvim oduševljenjem je ta ista Evropa prihvatala i ocenjivala srpski jezik i srpske narodne pesme. Saglasno Lomparu, može se reći da su najveći protivnici autentične srpske kulture i temeljnih srpskih nacionalnih identitetskih kriterijuma upravo ti Srba koji bi želeli da naprave potpuni otklon od svega onoga po čemu su Srbi bili prepoznati.

Stiče se utisak da ste u odbrani srpskog jezika, koji je stub nacionalnog i kulturološkog bića, pa i srpske pravoslavne vere, dosta usamljeni, da s nekolicinom drugih bijete ne samo svoje profesionalne bitke nego da radite i ono što je posao srpske države.

- Delim mišljenje onih koji veruju da srpski naučnik treba da služi na polzu srpskom narodu, posebno ako se bavi nacionalnim disciplinama. A između tih disciplina nema, niti može biti nacionalnije od srpske filologije. Nigde se jedan naučnik ne može toliko poistovetiti sa interesima vlastitog naroda koliko u odbrani identitetskih nacionalnih kriterijuma, među kojima su jezik i pismo najtemeljniji. Kod Srba često, a posebno danas, nije na ceni borba za srpske nacionalne interese. Vrlo lako se ta borba proglašava nacionalizmom, s tim da se nacionalizmu oduzimaju sve njegove pozitivne karakteristike, tako da se on gotovo izjednačava sa šovinizmom. Danas je, na sreću, sve više srpskih filologa na braniku srpskih filoloških nacionalnih interesa. Ali, nažalost, delovanje samih filologa nije dovoljno. Potrebno je i nacionalno odgovorno delovanje srpskih političara.

Opširniji intervju sa prof. dr Milošem Kovačevićem i njegovo razmišljanje o stanju srpskog jezika pročitajte u najnovijem broju Ekspresa koji se od petka nalazi u prodaji na kioscima