TITANIK

Konsenzusa o tome šta je bila Jugoslavija nema ni među istoričarima, a kamoli među običnim ljudima. Za jedne istorijska greška, za druge realnost tog vremena, za treće romantični san, Jugoslavija i danas, kao i nekad, izaziva oprečne sudove

Sto godina prošlo je od stvaranja prve zajedničke države Južnih Slovena. Skoro tri decenije prošle su od njenog raspada. Niko, međutim, ni danas nije u potpunosti odgovorio na nekoliko pitanja. Svako ima svoje tumačenje događaja s početka, odnosno s kraja XX veka. Počevši od nastanka jugoslovenske ideje u XIX veku, preko njene realizacije tokom i posle Velikog rata, postojanja Kraljevine, stvaranja komunističke Jugoslavije i njenog definitivnog raspada u ratovima devedesetih godina prošlog stoleća.

Konsenzusa o tome šta je bila Jugoslavija nema ni među istoričarima, a kamoli među običnim ljudima. Za jedne istorijska greška, za druge realnost tog vremena, za treće romantični san, Jugoslavija i danas, kao i nekad, izaziva oprečne sudove. A danas je se mnogi odriču.

U Hrvatskoj na primer, Jugoslavija je, kako je to nedavno primetio „Jutarnji list", postala „neriječ", a „narativ o Hrvatima koji su odlučili izdati 'tamnicu naroda' (Austrougarsku, prim. nov.) i pridružiti se južnoslovenskoj braći (na Solunskom frontu, prim. nov.) danas je posve izbačen iz upotrebe, jer nijedan ideološki element koji ga je činio više ne postoji".

U Srbiji će, doduše, vek postojanja Jugoslavije biti obeležen makar izložbom koju će, pod nazivom „Dan vredan veka", prirediti Muzej Jugoslavije. Izložba će biti postavljena u Palati Srbija.

Pitanje je kako će se taj datum obeležiti u drugim bivšim jugoslovenskim republikama ako se, recimo, ima u vidu da se danas u Crnoj Gori čuju stavovi kako je podgorička Skupština, na kojoj je odlučeno o prisajedinjenju Srbiji i proterivanju dinastije Petrović-Njegoš, bila i pravno i fizičko nasilje i svojevrsna srpska okupacija Crne Gore.

Sigurno je jedno, a to je da, kao što se na ovim prostorima pre 27 godina nismo ugledali na Čehoslovačku pri raspadu zemlje, nećemo sada ugledati ni na Češku i Slovačku pri obeležavanju ovog značajnog datuma.

I Čehoslovačka je nastala iste godine kad i Kraljevina SHS, samo mesec dana ranije. Bila su to jedine višenacionalne države među nacionalnim državama nastalim posle propasti austrougarske i nemačke imperije.

Raspala se, ali dogovorno, mirnim putem, dve godine posle Jugoslavije. I sve to, naravno, nije sprečilo rukovodstva Češke i Slovačke da zajednički obeleže sto godina od nastanka države koja ne postoji već četvrt veka, najvećom vojnom paradom u novijoj istoriji Češke, uz učešće više od 3.500 vojnika, policajaca...

Osim toga, na hiljade Pražana i turista je dan ranije na Vaclavskim namestima, što bi se reklo u sreći i veselju, proslavilo otvaranje renoviranog Narodnog muzeja, čija je nova fasada poslužila kao ekran za specijalni film o glavnim istorijskim događajima tokom stoleća od nastanka Čehoslovačke.

Centralna proslava završena je vatrometom i svečanim uručenjem državnih odlikovanja u praškom zamku Hradčani.

U južnoslovenskoj varijanti, ako bi neko i došao na ideju da organizuje proslavu sličnog koncepta, velika je verovatnoća da bi se sve završilo sa pevanjem i pucanjem, uz malo više pucanja umesto pevanja.

Nesuglasice su u zajedničkoj državi počele ubrzo posle proglašenja Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca 1. decembra 1918. godine. Za jedne, pre svega Hrvate, ona je predstavljala materijalizaciju velikosrpskog sna i plod hegemonije srpske političke elite i dinastije Karađorđević.
Za druge, Jugoslavija je bila kompromisna tvorevina neophodna kao sredstvo otpora interesima velikih sila koje su želele Balkan rascepkan na više manjih država, dok bi se nekim delovima jugoslovenskih prostora namirile i neke od zemalja pobednica (Italija, Rumunija...).

Treći su pak u njoj videli izdaju sopstvenih nacionalnih interesa i njihovo podređivanje interesima dojučerašnjih neprijatelja. U Srbiji, kao jednoj od pobednica Prvog svetskog rata, naime, mnogi su želeli zaokruživanje nacionalne države hvatanjem Vojvodine, delova Bosne, Crne Gore. Ideje o Jugoslaviji potekle iz Ilirskog pokreta su s podozrenjem doživljavali kao "vatikansku zaveru protiv pravoslavlja".

Opširniju priču o Jugoslaviji možete pročitati u najnovijem broju Ekspresa, koji će se naći u prodaji od petka