TRI SCENARIJA SUKOBA IZMEĐU SAD i IRANA: Okršaj, udar, ili rat

Napadi na dva tankera u četvrtak pojačali su tenzije između SAD i Irana. Mogući dalji scenariji su: verbalni okršaji, sporadični raketni udari ili sveopšti rat, analizira Jan Ivanjek za Jutarnji list.

Trampova administracija od početka se postavila izuzetno oštro prema Iranu te se protivno stavovima EU i ostatka sveta, jednostrano povukla iz teško sklopljenog nuklearnog sporazuma s Iranom kojim se obustavio razvoj nuklearnog oružja i započela normalizacija odnosa između Irana i Zapada,

Odnosi između dve države posebno eskaliraju od 6. maja, kada su Sjedinjene Države objavile da će rasporediti dodatne snage u Persijskom zalivu radi suprotstavljanja Iranu i njegovim saveznicima.

Tenzije su naglo porasle 12. maja kad su u napadima nedaleko od teritorijalnih voda UAE oštećena četiri tankera. SAD je odmah okrivio Iran, koji je osudio napad i pozvao na međunarodnu istragu, a međunarodna istraga utvrdila je sofisticiranost operacije, no bez imenovanja mogućih počinitelja.

Proteklog četvrtka izveden je novi napad većeg opsega u Omanskom zalivu nedaleko od Ormuskog moreuza, u kojem su oštećena dva tankera. Američki državni sekretar Majk Pompeo istog dana utvrdio je da je počinilac Iran te je objavljen i snimak koja prikazuje navodni iranski brzi čamac čija posada uklanja predmet s trupa tankera Kokuka Courageous. Posada istog tankera opovrgla je navode, tvrdeći da su napadnuti letećim objektima. Iran je odbacio bilo kakvu upletenost.

Hasan Rohani, iranski predednik, Foto: Shutterstock

Za kontekst je važno da je japanski premijer Šinzo Abe u trenutku napada bio u Teheranu, a jedan od brodova je pod japanskim vlasništvom.

Gomilanje snaga u regiji i spomenute napetosti povećavaju verovatnost okršaja, ali snage koje je SAD rasporedio nikako nisu dovoljne za izbijanje velikog rata ili invaziju Irana. Čak je i američki predsednik Tramp, spominjući mogućnost slanja dodatnih 120.000 vojnika u regiju, kazao da bi za invaziju na Iran trebalo znatno više ljudi.

Premda američke snage mogu tehnološki desetkovati iransku vojsku, zračnim i raketnim udarima naneti znatne gubitke, invazija Irana nemoguća je misija.

Tri moguća scenarija

1. Povremena koškanja

Međusobne pretnje i optuživanja SAD i Irana zadržavaju se na verbalnom nivou. Osim diplomatskih ispada, u ovoj su varijanti mogući nefizički susreti iranskih i američkih snaga, poput presretanja aviona i brodova, ali zavisno od intenziteta političkih okršaja, moguće je američko intenziviranje podrške saudijskoj koaliciji u neuspešnom ratu protiv jemenskih pobunjenika Hutija, koje podržava Iran, kao metoda nedirektnog udara na Iran.

Mogući povremeni, krajnje ograničeni okršaji s iranskim snagama, s malo ili nimalo žrtava. Budući napadi na tankere, ako budu sporadični i bez žrtava, ne bi trebalo da izazovu eskalaciju. Uticaj na svetsku ekonomiju ostaće ograničen, uz moguće manje oscilacije cena nafte.

EPA-EFE/SHAWN THEW

2. Eskalacija

Dolazi do događaja koji katalizuje eskalaciju međusobnih pretnji u vojni sukob, poput potapanja tankera sa mnogo žrtava, napad na američke brodove s ljudskim žrtvama, miniranje Ormuskog moreuza i slično. Kroz Ormuz prolazi trećina svetskog plina i petina nafte. Sukob koji izrasta iz ove verzije može imati raspon od ograničenih raketnih udara do velikih mornaričkih i zračnih bitaka s brojnim žrtvama, masovne udare po Iranu, posledično intenziviranje delovanja iranskih snaga protiv saudijske koalicije i u Siriji i Libanon protiv Izraela. Cena nafte zbog sukoba i nesigurnosti snažno raste, što jača Rusiju.

3. Totalni sukob

Prethodni scenario se ne zaustavlja, nego eskalira u totalni rat. SAD gomila snage i sa saveznicima kreće u kopnenu invaziju, napredovanje je sporo uz velike žrtve, a globalni poredak se destabilizuje. Iranske snage kreću u opšte ofanzive, Huti snažno udaraju jug Saudijske Arabije, a Hezbolah i iranske snage u Siriji pokreću novi rat protiv Izraela. Gubici se mere u desetinama hiljada. Sveetska ekonomija potpuno je destabilizovana, eksplozija cene nafte osnažuje Rusiju i spašava Venezuelu. Rusija i Kina spremne su na uključivanje u iranski sukob.

Moguća je upotreba nuklearnog oružja.