SILA JE NESTALA U DŽUNGLI

 Uprkos uveravanju da Amerikanci u Vijetnamu mogu da pretrpe težak vojni poraz, o eskalaciji sukoba su odlučivali „političari navikli na pobede"

Povodom intenzivnog američkog uplitanja u vijetnamski sukob „Tajms" je u uvodniku objavljenom 15. novembra 1964. godine primetio da se „priprema nova politika u Vijetnamu... i ako do toga dođe, ako jedan azijski rat treba da postane američki rat, zemlja ima pravo da traži da joj se objasni šta se to tako suštinski izmenilo u poslednja dva meseca da bi se nešto tako moglo pravdati". Naciji to nije objašnjeno.

Šest meseci kasnije, posle ponovljenih zahteva za „pravo i istinsko objašnjenje" o onome što sve više postaje najveći rat na azijskom kontinentu, ovaj list je zabeležio da „još nema zvaničnog objašnjenja za korak koji fundamentalno menja karakter američkog mešanja u Vijetnamu" i zahtevao od predsednika „da pokloni zemlji svoje poverenje".

Ovi komentari ilustruju kako su Kongres i američki narod držani u mraku u vezi s fundamentalnim političkim odlukama u najkritičnijem periodu rata. Uverenje koje je čak i tada bilo prisutno, da vlada nije iskrena prema američkom narodu, bilo je nekoliko godina kasnije potvrđeno u Pentagonu objavljivanjem dokumenata do kojih su došli mediji i koje su 1971. godine počeli, pre svih, da objavljuju „Njujork tajms" i „Vašington post".

POZIV NA POVLAČENJE

Do eskalacije rata u Vijetnamu došlo je 1964. i 1965. godine. Prema studiji Pentagona, mesec dana pre početka operacije „Grmljavina" američka administracija donela je prvu u nizu odluka koje će narednih meseci proizvesti američko preuzimanje najvećeg dela kopnenog rata u Južnom Vijetnamu. U martu 1965. u okviru operacije „Grmljavina" izveden je prvi vazdušni napad na skladište municije i pomorsku bazu. U Vijetnamu su raspoređena dva marinska bataljona. Već sledećeg meseca predsednik Lindon Džonson odobrava povećanje snaga za više od 18.000 američkih vojnika i „promenu misije" za marince kako bi se obezbedila njihova „bolja aktivnost".
U dokumentima je zabeležena i njegova želja da se „preduzmu sve mere predostrožnosti protiv preuranjenog publiciteta" i da se „ova iznenadna promena u politici učini što manje primetnom". Istog meseca na sastanku održanom u Honoluluu učesnici postižu sporazum da se traži povećanje američkih trupa na 82.000. Džordž Bol, državni podsekretar, s druge strane, predložio je da SAD „uštede gubitke" i da se povuku.

U isto vreme počinje Vijetkongova letnja ofanziva, tokom koje je, u aprilu i maju, poginulo 200 američkih marinaca, ali Stejt department objavljuje da su trupe SAD spremne za kopnenu borbu. Džordž Bol se protivi povećanju broja kopnenih trupa. Prema njegovom mišljenju, to ne pruža „apsolutno nikakvu garanciju uspeha", odnosno to znači izlaganje „skupoj i neizvesnoj borbi". Bol insistira na primeni strategije odbrane i rezerve dok se „priprema scena za povlačenje".
Međutim, predsednik Džonson u julu 1965. godine prvo odobrava slanje 34 bataljona sa oko 100.000 ljudi, ali je na kraju u administraciji postignuta saglasnost da se pošalju 44 bataljona sa ukupno 193.887 vojnika. Prema zaključku studije Pentagona, ovakva odluka je „značila prag - ulazak u azijski kopneni rat".

GLASOVI O NEUSPEHU

Pre početka vazdušnog rata u proleće, u samoj administraciji SAD su se već čuli jasni glasovi da on neće uspeti. Ujedno su se mogla čuti i razmišljanja da bi kopneni rat u Južnom Vijetnamu mogao da ostane bez rezultata. Ovakva mišljenja poticala su ne samo od državnog podsekretara Bola, koji je odavno bio poznat kao protivnik rata u Vijetnamu, nego i od Džona Mekouna, tadašnjeg direktora CIA, koji je smatrao da planirane akcije nisu dovoljno efikasne. On je 2. aprila poslao memorandum članovima Državnog saveta bezbednosti u kojem je tvrdio da, ukoliko SAD nisu spremne da bombarduju Severni Vijetnam „uz minimum uzdržljivosti" s ciljem da se slomi otpor Hanoja, onda nije preporučljivo uvući kopnene trupe u borbu: „U stvari, naći ćemo se zatečeni u borbi u džungli, u sukobu koji ne možemo završiti pobedom i iz kojeg ćemo se izvući samo uz velike teškoće".

Iz raspoloživih dokumenata u studiji Pentagona se ne može tvrditi da je predsednik Džonson pročitao ovaj memorandum, ali studija tvrdi da je Mekoun izneo iste argumente u memorandumu koji je uputio lično predsedniku 28. aprila. U odvojenoj obaveštajnoj proceni izrađenoj za predsednika 6. maja, viceadmiral Vilijam Rejbon mlađi, Mekounov naslednik, izrazio je svoje slaganje s Mekounom.

Neslaganje Džordža Bola sa zvaničnom politikom poticalo je iz drugačijih razloga. On je bio ubeđen da ni bombardovanje Severnog Vijetnama, ni borba protiv gerilaca na jugu zemlje, niti bilo kakva kombinacija ove dve akcije ne pruža rešenje problema. U tom smislu je vodećim ličnostima uputio memorandum 28. juna u kojem je, između ostalog, izneo uverenje da SAD uludo rasipaju sredstva na pogrešnom mestu i predložio da SAD „prekrate gubitke i povuku se iz Južnog Vijetnama".

On je ukazao na to da SAD neće moći da spasu obraz pred svojim azijskim saveznicima ukoliko insceniraju neku vrstu mirovne konferencije koja bi dovela do povlačenja američkih snaga. Gubici bi, ako do toga ipak dođe, bili kratkotrajne prirode i SAD bi mogle da isplivaju iz ovog perioda iskušenja „mudrije i zrelije".

Uprkos svim upozorenjima, predsednik Džonson i većina njegove administracije nisu uopšte bili raspoloženi za kompromis u vezi s Vijetnamom. U tom periodu postupano je prema savetu generala Vilijama Vestmorlenda, koji je tražio da se uđe u potpuni kopneni rat. Kao dokaz raspoloženja državne administracije u studiji Pentagona se navodi „maratonska kampanja obaveštavanja javnosti" u vreme kada je već počela serija bombardovanja. Kampanja je imala za cilj da pokaže naizgled razuman, ali u suštini krut stav SAD, koje su zahtevale da Hanoj prestane da radi protiv juga zemlje.

„Nezainteresovanost za pregovore bila je u skladu sa ubeđenjem bukvalno svih predsednikovih savetnika da put ka miru nije otvoren", navodi se u studiji. Hanoj je u tom trenutku pod svojom kontrolom držao više od polovine teritorije Južnog Vijetnama i video da se tamošnja vlada gotovo raspada.

SLAB UČINAK

Odnos snaga u tom trenutku uopšte nije pružao SAD povoljnu osnovu za pregovore, a Hanoj nije imao nikakav razlog da prihvati krute uslove koje su Amerikanci imali nameru da postave. „Sve dotle dok vojni pritisak na Severni Vijetnam ne bi izmenio odnos snaga u drugom pravcu, priča o pregovorima mogla je da bude samo prazno nagađanje." Sve donete odluke SAD trebalo je da stvore privid pred javnošću o smislenosti bombardovanja, koje bi, navodno, trebalo da dovede do kompromisa. U suštini, od javnosti u SAD su skrivani uslovi za mir, koji su bili daleko od kompromisnih, već bliže naređenju za „prekid i lečenje", koji su sa stanovišta Vijetkonga bili isto što i naređenje da se predaju.

U svojoj prvoj akciji, u govoru održanom na Univerzitetu „Džon Hopkins" u Baltimoru 7. aprila, predsednik Džonson je ponudio pregovore „bez postavljanja ikakvih uslova", ponudivši ono što studija Pentagona naziva „mamcem od milijardu dolara", odnosno privredni program razvoja za dolinu reke Mekong koji bi finansirale SAD, a u kojem bi mogao da učestvuje i Severni Vijetnam. Druga akcija bio je petodnevni prekid bombardovanja u maju, tokom kojeg je Džonson pozvao Hanoj da prihvati „političko rešenje" za jug zemlje. To je, izgleda, imalo za cilj više raščišćavanje terana za kasnije još intenzivnije obnavljanje rata.

Vazdušni napadi u Vijetnamu počeli su 8. i 11. februara akcijama čije je tajno ime bilo operacija „Plamena strela I i II", a koje su bile pripremljene kao odmazda za Vijetkongove napade na američke baze u Plejku i Kvinhonu. U saopštenju o ovim vazdušnim napadima koje je administracija izdala za javnost, predsednik Džonson je „proširio koncepciju odmazde vrlo postepeno i neprimetno" na neprestani vazdušni rat protiv Severnog Vijetnama, na isti način na koji je prethodno kamuflirao prelaz sa defanzive na ofanzivu na kopnu.

Dva dana posle druge akcije odmazde, 13. februara, Džonson je naredio početak operacije „Grmljavina". Međutim, početak „Grmljavine" je nekoliko puta odlagan. Jedan od razloga za to su predstavljale diplomatske inicijative Sovjetskog Saveza i Velike Britanije, koji su pokušavali da obnove svoje uloge koje su imali prilikom Ženevske konferencije, 1954. godine. Njihovi pokušaji nisu uspeli.

Operacija „Grmljavina" konačno je počela 2. marta 1965. godine, kada su američki mlaznjaci i južnovijetnamski bombarderi napali skladišta municije Vijetkonga i pomorsku bazu „Kvanke". Diskusije u američkoj administraciji o tome kako bi ove napade trebalo sprovoditi opet su otvorene, i to u oštrijoj formi nego ranije. Državni sekretar Maknamara razmišljao je o tome kako da se poveća efikasnost bombardovanja čak i pre nego što su SAD počele stalni vazdušni rat. U izveštaju štete koju su nanela prva dva vazdušna napada u februaru obavešten je da je od 491 napadnute zgrade uništeno samo 47, dok su 22 oštećene. Izveštaj je naterao Maknamaru da pošalje telegram generalu E. Vileru u kojem je, između ostalog, napisao: „Buduće isticanje naše odlučnost neće zvučati dovoljno ubedljivo ukoliko ne nanesemo više vojne štete nego što je to bio slučaj do danas. Svakako shvatate da ne možemo ovako da nastavimo mesecima i da u 267 poletanja ne postignemo više nego do sada." Poletanje koje je pomenuo je uzletanje samo jednog aviona.

KONFUZIJE I SUMNJE

Jedna od mera koje je predsednik Džonson odobrio 9. marta bila je upotreba napalm bombi u Severnom Vijetnamu. Naredni napadi u okviru operacije „Grmljavina" izvedeni su 14. i 15. marta i bili su najžešći do tada, a uključivali su 100 američkih letelica i 24 aviona Južnog Vijetnama. Upotreba napalm bombi imala je za cilj da se postignu efikasnija razaranja, kao i da se američkim pilotima obezbedi bolja zaštita od protivavionskih baterija. No, pojedinim generalima i političarima ni to nije bilo dovoljno jer „ne vodi kulminaciji koja je potrebna da bi se dobili željeni rezultati".

U skladu s novom strategijom, Amerikanci u Vijetnam šalju dodatne kopnene vojne snage. Pomenuta strategija imala je za cilj angažovanje trupa uz „relativno nizak rizik". Njome se tražilo da „američke trupe okupiraju primorske enklave, preuzmu punu odgovornost za njihovu bezbednost i da budu spremne da priteknu u pomoć snagama Južnog Vijetnama u dometu od 50 milja van svojih baza". Da bi se dokazala valjanost ove strategije, trebalo ju je isprobati, ali pravila za ponašanje američkih trupa nisu bila razrađena jer ih je preduhitrila serija velikih pobeda Vijetkonga u maju i junu.

Tokom maja jedan bataljon armije Južnog Vijetnama upao je u zasedu kod Bagije i bio je potučen. Pojačanja koja su im poslata takođe su upala u zasedu. „Ova bitka vukla se nekoliko dana i završila se totalnim porazom južnovijetnamskih trupa. Dva bataljona su u potpunosti desetkovana. Bitka je probudila osećanje krize i kod nekih viših američkih oficira koji su bili svedoci bitke", navodi se u studiji Pentagona.

Početkom juna dve regimente Vijetkonga napale su jednu isturenu bazu kod Dongzoja, a kada su stigla južnovijetnamska pojačanja, njih je „neprijatelj prosto progutao". Sredinom juna 1965. godine letnja ofanziva Vijetkonga bila je u punom zamahu. Do sredine jula Vijetkong je „sistemski oduzimao od južnovijetnamskih trupa i ono malo kontrole koju su imali u seoskim područjima u delti Mekonga.

Zbog toga se prešlo na strategiju „pronaći i uništiti", čije su vojne principe zapravo osmislili ljudi naviknuti na pobede. Osnovna ideja bila je želja da se rat prenese na teren neprijatelja i da mu se onemogući slobodno kretanje po zemlji, kao i da mu se „nanesu najteži mogući udarci". U međuvremenu su poslata dva dodatna marinska bataljona tako da ih je u aprilu ukupno bilo četiri. Međutim, marinci koji su stigli iskrcali su se s tenkovima, samohodnom artiljerijom i raznim drugim teškim naoružanjem neprikladnim za antiustaničke operacije. „Marinci su se bacili na konsolidaciju i uređenje oblasti oko svoje dve pomorske baze, ali iako su slali svoje patrole i time vršili aktivnu odbranu, nisu se upuštali u ofanzivne operacije radi podrške armiji Južnog Vijetnama tokom sledećih nekoliko meseci", piše u studiji.

Američki predsednik smatrao je da se, uprkos dotadašnjim naporima, situacija u Južnom Vijetnamu pogoršala i da, pored akcija protiv Severnog Vijetnama, mora da se preduzme nešto novo i u Južnom Vijetnamu „kako bi se postigla pobeda".

Na žalost zagovornika sve oštrijih ratnih angažovanja, ono što im je bilo preko potrebno da bi sve podstaklo na akciju - neki dramatičan događaj u njihovu korist - sprečavala je sama priroda sukoba koji su se vodili. Njihov neprijatelj je sprovodio strelovite akcije šireći svoju kontrolu i uticaj polako, ali nezadrživo. Politička infrastruktura u Južnom Vijetnamu iz koje je crpeo snagu stvarana je godinama, tako da u mnogim oblastima širenje njihove kontrole nije ni primećivano dok nije „postalo svršena stvar".

STRATEGIJA POBEDE

Krajem avgusta Amerikanci u saradnji sa svojim saveznicima sumiraju postojeće stanje i korake koje je potrebno preduzeti u četiri tačke:

1. Nema izgleda da će Severni Vijetnam odustati od rata u narednih šest meseci; u svakom slučaju, više je verovatno da će, ukoliko odustanu, to učiniti pre zbog neuspeha Vijetkonga na jugu nego zbog toga što bombardovanje pustoši sever. Moglo bi biti potrebno i dve godine da se dokaže neuspeh Vijetkonga.

2. Nivo vazdušnih akcija u okviru operacije „Grmljavina" otprilike je onakav kakav je potreban. SAD nisu „želele da ubiju taoca". Zbog toga je Hanoj sa okolinom ostao na listi poštede od bombardovanja. Vazdušne operacije same po sebi neće dovesti do željenog cilja.

3. Napredak na jugu biće spor. Mora se obratiti maksimalna moguća pažnja na to da se izbegne poraz. Sadašnje zatišje u aktivnostima Vijetkonga samo je mir pred buru.

4. Pobednička strategija bila bi „slomiti otpor Severnog Vijetnama i Vijetkonga na taj način što im se neće omogućiti pobeda". Njihova vojna nemoć će na kraju dovesti do političkog rešenja.
Da bi se sprovela strategija pobede, zaključeno je da se američke kopnene vojne snage moraju povećati sa četiri na 13 manevarskih bataljona, kao i da SAD moraju da dobiju dodatne trupe iz Australije i Južne Koreje. Razmatrano je i slanje dodatnih trupa, čime bi se broj uvećao na 44 bataljona.

Nastaviće se

NE PROPUSTITE:

OPSESIJA DUGA 20 GODINA

U OPCIJI BILO I ATOMSKO ORUŽJE

Sumorna statistika

Rat u Indokini odneo je ogroman broj civilnih žrtava, čiji broj nikada nije tačno utvrđen, a okončan je 30. aprila 1975. godine kapitulacijom Južnog Vijetnama. Rat se vodio na teritoriji Južnog Vijetnama i u pograničnim krajevima susednih država, Kambodže i Laosa, uz povremene kampanje bombardovanja Severnog Vijetnama.
U dvadesetogodišnjem ratu poginulo je, zvanično, oko 58.000 Amerikanaca, 75.000 Francuza i dva miliona Vijetnamaca, civila i vojnika.
Južni Vijetnam je do 1954. godine bio francuska kolonija. Većina stanovništva se protivila francuskoj vlasti. Nakon značajnih vojnih gubitaka, Francuska je tražila izlaznu strategiju. Pod njenom kontrolom se još nalazio jug zemlje, ali je sever bio pod upravom Vijetnamaca. Ženevskim sporazumom 1954. godine Vijetnamu je data puna nezavisnost, ali je bio podeljen na dva dela. Na severu, koji je imao veći broj stanovnika, formiran je komunistički sistem vladavine pod vođstvom Ho Ši Mina, a jug je privremeno bio monarhija. Kasnije je referendumom promenio svoje uređenje u republiku pod vođstvom predsednika Ngoa Din Dijema.
Ugovor iz Ženeve predvideo je da se posle izbora na severu i na jugu izabere vlada koja će ujediniti zemlju. Međutim, Južni Vijetnam je na kraju to odbio tvrdeći da vlast na severu nikada neće dozvoliti održavanje pravednih izbora, kao i da je sever brojniji pa samim tim u prednosti.
Severni Vijetnam je posle toga počeo da naoružava i ubacuje na jug zemlje snage pod nazivom Vijetkong. Južni Vijetnam je formirao svoju vojsku, što je rezultiralo građanskim ratom u južnom delu zemlje.
Severni Vijetnam i Vijetkong su imali snažnu podršku Istočnog bloka, sa Sovjetskim Savezom na čelu, a južni deo zemlje imao je podršku Amerike i zapadnog bloka. Australija, Južna Koreja, Novi Zeland, Tajland, Filipini i SAD su poslali svoje trupe 1964. godine, čime je konflikt i konačno internacionalizovan. Te države su podržale Južni Vijetnam zbog takozvane domino teorije, po kojoj se verovalo da, ako Južni Vijetnam postane komunistički, ostale države u regionu bi kao domine takođe promenile državno uređenje i postale komunističke.
Kraj rata označila je opsada Sajgona krajem aprila 1975. godine. U 16.30 29. aprila ambasador SAD beži iz Sajgona, s njim i diplomate drugih zapadnih zemalja, a sutradan u rano jutro poslednji vojnici SAD napuštaju Sajgon i Vijetnam. Istog dana, 30. aprila 1975, zvanično je prestao da postoji Južni Vijetnam. Sutradan, 1. maja 1975, Sajgon je kršten imenom Ho Ši Min, a 1977. proglašena je Socijalistička Republika Vijetnam.