INTERVJU GORAN JOVIĆ: Umetnik i njegov čin vere

Radove Gorana Jovića videla je publika u Minhenu, Parizu, Njujorku, Čikagu. Autor je zidnih slika, ikonostasa i mozaičkih kompozicija u dvadeset hramova i sakralnih objekata u zemlji i inostranstvu, a na konkursnoj izložbi za oslikavanje kripte Hrama Svetog Save na Vračaru u Beogradu povereni su mu radovi na oslikavanju tavanica i zidova oltara, centralnog svoda, tavanica severnog traveja, centralne kompozicije zapadnog zida i žitijskih scena posvećenih Svetom knezu Lazaru. Docent je na Fakultetu likovnih umetnosti u Beogradu, njegov predmet je zidno slikarstvo- mozaik.

Freskoslikarstvo se deli na ono koje pripada epohi Paleologa i ono koje pripada komnenskoj umetnosti?

"Freskoslikarstvo je u stvari pojam kojim se opisuje tehnološka odrednica za zidne slike nastale u freskotehnici. Ono predstavlja jednu od najstarijih i najtrajnijih slikarskih tehnika čiji su počeci nastali u antičkoj Grčkoj, Mesopotamiji i starom Egiptu, a njen razvoj se može pratiti preko slikarstva starog Rima, umetnosti srednjeg veka i renesanse pa sve do danas.

Kada se kod nas danas neformalno pomene freskoslikarstvo, obično se misli na religioznu, najčešće srednjovekovnu umetnost koja je ostavila snažan pečat na umetničkoj mapi Evrope tog vremena. Umetnost Komnena kao i potonja umetnost epohe renesanse Paleologa, dve su od nekoliko epoha koje su postojale i koje su se smenjivale na tlu Istočnog Rimskog carstva. Njihovi nazivi najčešće se vezuju za imena dinastija u kojima su postojale. Naime, nakon perioda formiranja vizantijske umetnosti s kraja 4. i u 5. veku, dolazi do zlatnog ili klasičnog perioda vizantijske umetnosti koji je trajao počevši od vremena vladavine cara Justinijana početkom 6. veka pa sve do pojave ikonoborstva u 8. veku. Nakon pada ikonoborstva, u 9. veku umetnost u Vizantiji biva obnovljena pod dinastijom Makedonaca, koja je vladala od 867. do 1056. godine. Ovaj period mirnog i usklađenog razvoja osobene umetničke slikarske škole razvijane pod patronatom države može se nazvati epohom Makedonaca ili tzv. makedonskim stilom.

Njen naslednik je epoha umetnosti Komnena koja se dalje razvijala pod dinastijama Duka, Komnena i Anđela između 11. i početka 13. veka. Poslednja epoha vizantijske umetnosti, renesansa Paleologa, nastaje nakon latinske vladavine Carigradom i njeni počeci se mogu datovati na sam početak 14. veka. Godine 1453, padom Carigrada može se smatrati formalni kraj ove, za mnoge veoma značajne umetničke slikarske škole. Svakako, nadalje, sakralno slikarstvo pravoslavnog religioznog kulta i vizantijskog kulturnog kruga nastavlja da postoji u formama osobenih lokalnih umetničkih škola na Atosu, u Solunu, Srbiji, Gruziji, Jermeniji, Kritu, Bugarskoj, Rusiji..."

Srpski srednjovekovni manastiri pripadaju uglavnom Paleolozima, najbolji primeri su Dečani i Gračanica, dok je Bogorodičina crkva u Studenici primer komnenske umetnosti, kao i Mileševa. Gde Vi tu nalazite sebe?

"Da, upravo tako. Srpska srednjovekovna umetnost je složena, ali bismo uopšteno mogli reći da bi se podele prema arhitektonskim osobenostima mogle svesti na Rašku i Moravsku školu, dok bi se slikarstvo moglo sortirati u registre komnenskog stila, zatim odlike stila epohe Paleologa i na kraju stil Moravske škole koja poseduje poseban slikarski senzibilitet.

Ako bih pokušao da se odredim između pomenutih tradicionalnih stilova sakralnog slikarstva, onda bih mogao reći da bi odlike prelaza epohe Komnena ka Paleolozima, a to je kraj 13. i početak 14. veka, period kada su naslikani Sopoćani, bile najbliže senzibilitetu i opisu usmerenja mog rada.

Povezane vesti - INTERVJU JOVAN ATANACKOVIĆ: Hram naših pobeda i iskušenja

Naime, u ličnom radu, kada je reč o zidnom slikarstvu, usmeren sam ka istraživanju harmonija likovne celine i prostora hrama u kojima dominira monumentalnost figure, bez obzira na to da li je reč o prikazima u okviru kompozicija ili pojedinačnih predstava."

Da li čovek mora da bude religiozan da bi bio freskoslikar?

"Kada je Pikaso pitao Matisa dok je oslikavao kapelu Rozer u Vansu zašto to radi kada ne veruje u Boga, Matis mu je odgovorio da je oslikava zbog toga što veruje da mu ’neko’ pomaže dok radi.

Šejka je govorio da je slikanje oblik molitve, i ta rečenica je zapisana na njegovom nadgrobnom spomeniku. Smatram da svaki umetnik veruje u istraživanje u koje je usmeren i posvećen. Sam proces kroz koji se umetnik kreće, počev od provokacije, misli, inspirativnog trenutka, uzbuđenja i osetljivosti, oblikovanja i otelotvorenja artefakta, u stvari je čin njegove vere. Religioznost kao sistematizovana pojavnost vere za religioznog umetnika predstavlja vid nedeljivosti umetnosti i života."

Istočno pravoslavno crkveno slikarstvo predstavlja otvoren sistem, koji ne samo da dopušta, već i podstiče umetničko istraživanje i inovaciju, može se učiniti kao nedozvoljeno kršenje starih normi i posezanje za prokazanim renesansnim poklonstvom.

"Istočno pravoslavno hrišćansko slikarstvo u široj javnosti, ali i u percepciji jednog dela umetnika, nosi ’teret’ nekreativne,
zatvorene, zaspale umetnosti opterećene i zarobljene ’kanonom’, pri čemu sam njegov pojam i sadržaj ostaje nepoznat i gotovo mitski obeležen. Pravilo kao reč kojim prevodimo kanon u ovoj umetnosti funkcioniše dvojako. S jedne strane kao skup vizuelnih stilskih pravila ili odlika, a sa druge kanon se javlja kao skup sadržaja sa osobenostima koje odgovaraju narativu Crkve čije je ovo slikarstvo integralni deo. Dakle, iz ovoga vidimo da se kanoni ove umetnosti po pojavnosti ne razlikuju od pravila bilo kog drugog umetničkog stilskog sistema. Svaki stilski sistem, možda bismo mogli reći sve do pojave savremene umetnosti, ima svoja pravila i svoje teme.

Istorija različitosti umetničkih dela istočno pravoslavnog hrišćanskog slikarstva i njenih epoha, a čije smo nazive pomenuli na početku našeg razgovora, upravo svedoči o kapacitetu otvorenosti i slobodi istraživačkih procesa u okviru pomenutih kanona."

Stvaralac je, kako nas uverava i film "Andrej Rubljov" A. Tarkovskog, uvek ostavljen samom sebi i od Boga primljenom daru.

"Dar ili talant iz jevanđeoske priče je lično obeležje svakog od nas. Umetnik, iskoristiću taj izraz umesto Stvaraoca, kao odgovorno lice u radu sa svojim talantom ili talantima, za razliku od drugih, ima priliku da ih umnožava i kada je ostavljen samome sebi. Neretko u takvim okolnostima umetnik ima priliku da sam ’izliva zvona’ poput onih koja su zvonila u pomenutom filmu."

Omilije je grčka reč koja se uglavnom prevodi kao razgovor. Vi ste Vašu izložbu u Parizu nazvali „Omilije u boji“.

"Da, naziv izložbe ’Omilije u boji’ mi se činio najprikladnijim za razmatranje teme kojom se bavim u sakralnoj umetnosti i koji otvara svojevrstan dijaloški proces. Ovaj narativ imenovan kroz naziv izložbe prisutan je u mom radu već šest godina, i kako mi se trenutno izgleda, mislim da ću pod njim istraživati još neko vreme različite teme i aspekte sakralnog u umetnosti.

Povezane vesti - INTERVJU BISENIJA TEREŠČENKO: Umetnost kao antisudbina

Naime, sam  pojam omilija (homilija) potiče od glagola grčke reči ομιλίες. Rečnici ga uglavnom prevode kao razgovor, druženje, opštenje, diskurs. U antičkom svetu, homilitika je jedan od pojmova za opis veštine razgovaranja. U hrišćanskoj kulturi omilije predstavljaju tematske propovedi koje se oslanjaju na Sveto pismo i koriste mnoštvo citata. Njihov sadržaj je najčešće poetski oblikovan, uz težnju ka isticanju estetske kategorije uzvišenog.

’Omilije u boji’ ovde je metafora za višeznačne aspekte sakralne umetnosti prikazane izložbom u Srpskom kulturnom centru u Parizu. Sa jedne strane oni su usmereni na jednu od osnovnih funkcija sakralne umetnosti, njenu propoved- kontekst. Namere hrišćanskih propovedi u osnovi ukazuju na razvoj samosvesti subjekta kroz teme odgovornosti u postupcima prema sebi i drugom, drugačijem bližnjem. Dok drugi aspekt ukazuje na komunikaciju (veštinu razgovaranja) savremenog slikara opredeljenog za temu sakralnog sa tradicijom u kontekstu sagledavanja savremenih tokova u ovoj umetnosti. Izložba je usmerena upravo na taj dijalog, uz osvrt ka buđenju izvornog istraživačkog procesa u ovoj umetnosti.

Radovi koji su bili predstavljeni imaju jedan drugačiji pogled na slikarstvo sakralne pravoslavne umetnosti, i rezultat su sinteze koja je usmerena ka analizi mogućnosti ličnog stvaralačkog čina u okviru kolektiviteta sakralne umetnosti i njene ikonografije. Time se želeo uspostaviti dijalog između tradicionalnog i savremenog kako bi konačan rad nosio energiju živog i prisutnog.

Takođe, na izložbi su prikazani svetitelji koji su autori najznačajnijih književnih dela bogoslovlja. Na svicima su tekstovi sa najčešće jevanđeoskim porukama koje teže uspostavljanju komunikacije sa posmatračem. Ovim se težilo isticanju konteksta hrišćanske umetnosti i misli, ali i ukazati na društveno aktivnu ulogu ikone kao umetničkog dela koja izlazi iz sfere pasivnog i isključivo estetskog, te stoga izložba nosi naziv ’Omilije u boji’."

Više pročitajte u štampanom izdanju Ekspresa...