INTERVJU VELJKO ĐURIĆ MIŠINA: Prošlost se ne vraća ni kao tragedija niti kao farsa

Veljko Đurić Mišina, direktor Muzeja genocida, pripada onim istoričarima koji su se hrabro upustili u istraživanja svega onoga što je zapretano pepelom komunizma. Bavio se neko vreme i pedagoškim radom, tako da su se njegovim istraživanjima o istinskoj sudbini srpskog naroda pridružili i njegovi studenti Veljko Mišina je doktorirao sa temom "Golgota Srpske pravoslavne crkve 1941-1945". Da li je golgota završena?

"Novija istorija Srpske pravoslavne crkve gotovo da je istovetna sa istorijom srpskog naroda: kada je narodu bilo bolje, i Crkvi je bilo bolje! Kada je narod stradavao, i Crkva je stradala! Uostalom, Crkvu čine tri dela: jerarhija, bogoslužbeni objekti i verni narod. Istorija naroda i Crkve je veoma kompleksna tema jer u klasičnom smislu obaveza istoričara danas mora da bude dopunjena još nekolikim disciplinama. U prvom redu to je geopolitika! Stvaranje novog poretka iziskuje pripreme i odrađivanje velikih i dugotrajnih istorijskih procesa. Uprošćeno rečeno: napad NATO na Rusiju (nekada je to bio nemački Rajh na Sovjetski Savez) danas se ostvaruje i kroz drobljenje Ruske pravoslavne crkve. U tom kontekstu moramo da posmatramo i savremenu istoriju srpskog naroda i njegove Crkve. Geopolitika se ogleda u potčinjavanju carigradskog patrijarha komandi NATO u njenom pohodu na Rusiju kroz drobljenje u Ukrajini i mogućem uplitanju u Severnoj Makedoniji i nastavku procesa stvaranja hrvatske pravoslavne crkve započetog 1942. godine u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj u najmanje dve varijante: u savremenoj Hrvatskoj gde je proces stvaranja pravoslavnih Hrvata uveliko u toku, i u Crnoj Gori, radi stvaranja nekakve crnogorske pravoslavne crkve. Najkraće rečeno, mi smo danas u poziciji Isusa Hrista na Veliki četvrtak. Doduše, mi dobro znamo da je suština u vaskrsu - koji je neminovan, a u šta nas naša dvovekovna istorija podučava. Da se podsetimo, veliki nemački istoričar Leopold Ranke je Karađorđevu akciju nazvao Srpskom revolucijom! Pa, samo da pitam: šta je to ovih dana u Crnoj Gori?"

Napisali ste monografiju "Ustaše i pravoslavlje: Hrvatska pravoslavna crkva".

"Bilo je to pre tridesetak godina, tačnije 1989. godine. Znam dobro da je u međuvremenu na tu temu napisano samo nekoliko kraćih tekstova - jedan su uradila dvojica mladih istoričara (Aleksandar Stojanović i Rastko Lompar na osnovu nemačke arhivske građe), a drugi je publikovan u Rusiji. Drago mi je da sam načeo jednu veliku temu koja je primer projekta procesa dugog trajanja: prema hrvatskim političkim teorijama o jednom narodu, svi stanovnici takve Hrvatske - ustaške, komunističke ili evropske - trebaju da budu Hrvati, a njihova verska pripadnost nije upitna pa su tako pravoslavni Srbi u stvari pravoslavni Hrvati. Na sreću, taj proces je znatno usporio i teško da će biti ostvaren u narednim decenijama i bez obzira na političke planove. Ta moja monografija je putokaz za shvatanje procesa koje već vekovima na Balkanu sprovodi Rimokatolička crkva. Uostalom, slično su Nemci planirali u Mađarskoj u godinama Drugog svetskog rata, komunisti u Jugoslaviji probali u Sloveniji a ostvarili u Makedoniji. Današnji događaji u Crnoj Gori rade se po istom šablonu: vođa ima nameru da zaokruži svoju državicu stvaranjem državne crkve. Pri tom vođa zaboravlja da se Crkva ne stvara dekretom i zakonskim odredbama (ili naredbama iz nekog geopolitičkog centra), jer je ona stvorena pre više od dva
milenijuma i da joj je tvorac Isus Hristos."

Foto Oksana Skendzic

Otkrivate nepoznanice o Srbima u knjigama o vojvodi Đujiću i vojvodi Jezdimiru Dangiću.

"Svojom knjigom o svešteniku Momčilu Đujiću i ratnom komandantu Dinarske divizije, koja je nastala korišćenjem prvenstveno arhivske građe hrvatske provenijencije, ukazao sam na veliku kompleksnost onog što se imenuje kao Jugoslovenska vojska u otadžbini, odnosno Ravnogorski pokret. A taj pokret nije bio u istom organizacionom smislu kao partizanski pokret koji je vodila Komunistička partija Jugoslavije. Ukazao sam da četništvo u Srbiji i Dalmaciji ne mogu da se porede. Tu moju knjigu na svom stolu imao je lično Đujić, ali se o njoj nikada javno nije odredio. Uzgred, krajem oktobra 1989. godine on mi je bio domaćin u San Markosu, u Kaliforniji, kada sam govorio o knjizi "Ustaše i pravoslavlje - Hrvatska pravoslavna crkva" Kompleksnost slike o Jugoslavenskoj vojsci u otadžbini sam produbio u knjizi "Novi prilozi za biografiju vojvode Jezdimira Dangića". Samo da podsetim da su Nemci pregovarali sa Dangićem o odvajanju Istočne Bosne (Podrinja) i pripajanju Srbiji gde je u svojstvu kolaboracionističke vlasti bio general Milan Nedić. Ako bismo poredili teritoriju o kojoj su početkom 1942. godine pregovarali nemački generali i Dangić, videli bismo da je to istočni deo današnje Republike Srpske! Ideja je ideja i nije bitno kada će se ostvariti! U toj knjizi sam dokazao delove procesa zatiranja srpstva ostvarivanog kroz ustaško- partizansku vojnu saradnju protiv četništva."

Povezane vesti - INTERVJU Aleksandar – Leka Mladenović: Pank je mrtav, živeo pank

Među zapretanim temama koje otkrivate je i ona razjašnjena pod naslovom "Zločin je počeo ranije: Prilozi za istoriju stradanje Srba u banovinama Primorskoj i Savskoj 1934-1939. i Banovini Hrvatskoj 1939-1941".

"Gotovo pola veka u jugoslovenskoj istoriografiji su bili u opticaju zločini koji su počinile dve stotine ustaša i prikrivanje stvarne suštine procesa u kome je Nezavisna Država Hrvatska bila samo jedna etapa. Poznato je da se država ne stvara činom proglašenja već višegodišnjom pripremom. Ukazao sam na proces kroatizacije rimokatoličkog srpstva u Primorju koji je vođen u Kraljevini Jugoslaviji i naročito o aktivnostima koje su vodili Hrvatska seljačka stranka uz podršku Rimokatoličke crkve. Navodio sam brojne primere koji su to potvrđivali i upozorio da je sve to bila sitna priprema onog što je došlo posle 10. aprila 1941. godine, to jest posle proglašenja Nezavisne Države Hrvatske!

Foto: Oksana Skendžić

Kako Srbi nisu tu lekciju dobro shvatili, tragedija je ponovljena u procesu Masovni pokret i deklaraciji o hrvatskom jeziku 1971. godine - konfederalizacija Jugoslavije 1974. godine i izlazak iz Jugoslavije 1991. godine. A tragedija koja je započela aprila 1941. okončana je avgusta 1995. godine: rezultat je da su u današnjoj Hrvatskoj Srbi svedeni za "zlo sećanje", to jest ispod tri odsto stanovništva."

Povezane vesti - INTERVJU PAVLE JERINIĆ: Teatru nedostaje zahtevna publika

 Vaša istraživanja o Srpskoj pravoslavnoj crkvi obuhvataju vreme patrijarha Varnave Rosića, pa patrijarha Germana Đorića.

"Ja sam započeo život u srpskoj pravoslavnoj ikavskoj porodici koja je vekovima živela u Dalmatinskoj zagori. Kao učenik osmogodišnje škole pohađao sam veronauku kod sveštenika Petra Olujića (živ je, ima koju godinu više od 80). Posle studija istorijskih nauka i novih saznanja o obojenoj istoriji 20. veka, došavši u dodir sa arhivskom građom o temama koje su se izbegavale, uradio sam pomenutu knjigu "Ustaše i pravoslavlje - Hrvatska pravoslavna crkva", potom je usledio rad na savremenoj istoriji Srpske pravoslavne crkve kroz objavljivanje kraćih i dužih tekstova. Taj svoj posao krunisao sam odbranom doktorske disertacije "Srpska pravoslavna crkva 1941-1945. godine". Nisam želeo da se vraćam u ranija vremena već sam nastavio istraživački posao u nameri da iza sebe ostavim dubokog traga. U tom kontekstu nastale su biografije patrijarha Varnave Rosića i Germana Đorića (o kojima sam pored monografija uradio i dokumentarne filmove), i patrijarha Vikentija Prodanova."

Foto Oksana Skendzic

Koautor ste knjige i o patrijarhu Gavrilu Dožiću.

"To je bio rezultat saradnje sa tada mladim studentom istorije, to jest diplomcem, danas velikim radnikom sa omladinom. Imali smo sreću da smo otkrili nepoznatu arhivsku građu koja je nastala u nemačkoj i jugoslovenskoj obaveštajnoj službi. Znatno opširniju biografiju tog patrijarha uradila je koleginica Radmila Radić pod naslovom "Život u vremenima: Gavrilo Dožić". Mi smo pokazali brojne krive tvrdnje o patrijarhu upravo zahvaljujući nepoznatoj građi. Svesno smo da ni mi ni koleginica Radić nismo kazali konačne sudove, ali znamo da smo, i mi i ona, svako na svoj način, upotpunili saznanja o burnim godinama novije istorije Srpske pravoslavne crkve."

Povezane vesti - INTERVJU GORAN PASKALJEVIĆ: Ovo je vreme zaborava

Napravili ste i četiri dokumentarna filma.

"Posle filmova o patrijarsima Varnavi i Germanu, kao direktor Muzeja žrtava genocida nastavio sam tu formu prikazivanja
istorije. Prvi je bio film "Pakao Nezavisne Države Hrvatske" a drugi "Koncentracioni logor Zemun". Danas sam ubeđen da su mi ti poslovi omogućili da započnem i okončam projekat dugometražnog dokumentarnog filma pod radnim naslovom "Jasenovac". To će biti, u stvari, televizijska serija od tri nastavka, u dužini oko tri sata. Filmovi o patrijarsima su imali prost scenario: biografije srpskih prvosveštenika u istorijskom kontekstu, film o Nezavisnoj Državi Hrvatskoj je samo nagoveštaj zla u toj monstr-državi, film o logoru Zemun je otvaranje velike istoriografske teme u formi dokumentarnog filma. Film o Jasenovcu pripremam kao svoje kapitalno delo jer u njemu spajam iskustvo u filmskoj i televizijskoj produkciji i znanje istoričara koje sam sticao u protekle tri decenije."

Kako je živeti sa toliko činjenica o stradanju naroda kojem pripadamo...

"Kada u sebi prikupite gotovo bezbroj činjenica o određenom istorijskom periodu koji je sličan jednom ljudskom veku, pogotovo u istoriji naroda kome pripadate, a i pri tome ostavite vidljive tragove (u monografijama, člancima, profesuri na fakultetu kroz studente, u filmovima, forsiranju mladih kadrova u Muzeju), ni saznanja o krvavoj prošlosti nisu toliko teška tim pre što sam ubeđen da svi moji napori imaju rezultata. Krajnji cilj koji imam jeste svestrano razjašnjavanje novije istorije, a sve u želji da naučimo da nam se prošlost ne vraća ni kao tragedija niti kao farsa."

Više pročitajte u štampanom izdanju Ekspresa...