Vesti
28.03.2023. 17:15
Vesti
05.07.2023. 02:10
Đoko Kesić
Otkrivanje istorije
Ekskluzivno: Autentični dokument ustaške NDH službe
"Ekspres“ ekskluzivno objavljuje autentični dokument ustaške NDH službe, iz Istorijskog arhiva Srbije, o tome kako su mošti srpskih svetaca spasene i prebačene u Beograd aprila 1942. godine.
Kvislinška vlada Milana Nedića u okupiranom Beogradu 1941–1945. godine prisvojila je sasvim nezasluženo sebi u korist kao najveći kulturološki poduhvat kada su iz fruškogorskih manastira, koji su bili u granicama Pavelićeve Nezavisne Države Hrvatske, u Beograd 14. aprila 1942. godine prenete mošti srpskih svetitelja – kneza Lazara Hrebeljanovića iz manastira Ravanica, cara Uroša iz manastira Jazak i despota Stefana Štiljanovića iz manastira Šišatovac.
Istorija je, međutim, činjenično utvrdila da najveće zasluge za spas moštiju trojice srpskih svetitelja pripadaju baronu Johanu Albertu fon Rajsvicu, nemačkom humanisti koji je kao civil radio u nemačkoj vojnoj komandi u Beogradu 1941–1945. godine. A sve to nakon što je nemačka okupatorska uprava dobila obaveštenje da će ustaške vlasti kosti srpskih svetitelja da spale, a manastire da unište.
"Ekspres“ ekskluzivno objavljuje autentični dokument ustaške NDH službe, iz Istorijskog arhiva Srbije, o tome kako su mošti srpskih svetaca spasene i prebačene u Beograd aprila 1942. godine – "Tjedni izvještaj br. 14-15. od 7. do 18. IV. 1942“ pod naznakom "VRLO TAJNO“. Izveštaj piše "Ministarstvo vanjskih poslova, odsjek za Germanske zemlje“, a upućen je "Ministru vanjskih poslova g. dru Mladenu Lorkoviću“.
Izveštaj ministru Lorkoviću počinje naznakom "Neka od posredovanja njemačkog poslanstva u Zagrebu“. Na strani dva ovog dokumenta stoji "Izvješće o prenosu moći (moštiju) srbskih knezova iz fruškogorskih samostana“:
"U tjednom izvješću br. IX (za razdoblje od 1. do 13. prosinca 1941) bilo je već pod tačkom 4. navedeno da je vrhovni zapovjednik Nezavisne Države Hrvatske za preuzimanje vlasti u Zemunu i istočnom Srijemu bio se obratio na ovo ministarstvo u savezu sa željom izraženom putem upravnog zapovjednika u Srbiji (drž. Savjetnika dra Turnera), da se kosti srbskih knezova iz fruškogorskih manastira prenesu u Srbiju.
Radi se o kostima srbskog kneza Lazara iz samostana Ravanice, srbskog cara Uroša iz samostana Jazak i Stevana Stiljanovića iz samostana Šišatovac.
Pošto je ovo ministarstvo dostavilo vrhovnom povjereniku za preuzimanje vlasti u istočnom Srijemu odobrenje, da se zamoljeni prijenos kostiju može izvršiti i to uz primjerenu počast, sada je od časnika za vezu kod zapovjed. Generala i zapovjednika u Srbiji stigao izvještaj o obavljenom prijenosu kostiju srbskih knezova, u kojem se navodi:
13. travnja o. g. u 8 sati 30 minuta krenulo je iz Zemuna sa samovozom prema Rumi povjerenstvo, čiji su članovi bili:
Vesti
20.02.2023. 18:05
Gestapo i islednici Specijalne policije u okupiranom Beogradu
Od strane ministarstva srbske države dr. Radoslav M. Grujić i dr. Miodrag Grbić, od strane državnog savjetnika ("Staatsrat“) dra Turnera bio je dr. Von Raiswits, ratni upravni savjetnik, od strane Velike Župe Vuka Andrija Arras, predstojnik kotarskog suda u Rumi, Ivan Baretić, profesor rumske gimnazije i dr. Franz Koch, liječnik. Od strane ministarstva domobranstva časnik za vezu kod zapovjed. Generala i zapovjednika u Srbiji bojnik Rogoz. Kao pratnja povjerenstva u Rumi su se priključila i četiri vojnika njemačke bojne.“
Izveštaj potom opisuje da su tog dana preuzeti kovčezi s posmrtnim ostacima cara Uroša i Stefana Štiljanovića, te da su smešteni u srpsku pravoslavnu crkvu u Rumi gde su pod stražom SS vojnika prenoćili. Sutradan 14. aprila preuzete su mošti kneza Lazara i prenete u Rumu.
"Sva tri kovčega smještena su u teretni samovoz njemačke vojne sile, te su istog dana t. j. 14. travnja u 13 sati prevežena tim samovozom u Zemun, dok je povjerenstvo u osobnom samovozu pratilo kovčege. U 17 sati prispjelo je povjerenstvo sa kostima iz Zemuna u Beograd.
Prilikom iznošenja kostiju iz samostana, odala je vojska hrvatskog domobranstva dužnu počast, isto tako i u Zemunu...“
Vesti
02.03.2023. 17:00
Gestapo i islednici Specijalne policije u okupiranom Beogradu (2. deo)
U ovom izveštaju još piše kako su izaslanici iz "srbske“ države "po njihovom priznanju“ bili ugodno iznenađeni kada su zatekli sve samostane u "podpuno ispravnom i čistom stanju, čuvane od hrvatskih vojnih vlasti“.
Naši istoričari, prvenstveno profesor Milan Koljanin koji je istraživao ustaške zločine u NDH, kaže da je laž da su domobrani odali počast srpskim svetiteljima prilikom ispraćaja iz Zemuna, kao i pri njihovom iznošenju iz manastira. To su uradili nemački vojnici. O čuvanju srpskih manastira podrobnije u razgovoru sa dr Milanom Koljaninom.
"Mošti srpskih svetaca su spasene, uz mnogo srećnih okolnosti, pošto su fruškogorski manastiri i sve ono što je bila srpska duhovna baština bili izloženi uništavanju i devastaciji“, objašnjava profesor Milan Koljanin: "Ali srećom nisu ustaše stigle da unište mošti koje su prebačene u Beograd. A to se dogodilo pod jasnim i izričitim pritiskom Nemaca.“
Profesor Koljanin naglašava da april 1942. godine treba posmatrati u širem istorijskom kontekstu. Pod pritiskom Nemaca ustaške vlasti su delimično promenile svoju politiku uništenja Srba. "Promena“ te politike ogledala se i u osnivanju hrvatske pravoslavne crkve, gde je legalizovano pravoslavlje na potpuno nakaradan način jer je to bila crkva pod potpunim patronatom ustaške države...
"To su bili neki ustupci, da tako kažem, pokušaj da se i na ovaj način pokaže srpskim vlastima da je došlo do neke promene politike prema Srbima u NDH. Naravno, to je bilo iluzorno jer baš 1942. godina je bila poznata po najvećim pokoljima i stradanjima srpskog naroda, pre svega u Bosanskoj Krajini, operacijama na Baniji, na Kordunu, zatim i na Kozari... Užasna tragedija gde je ceo jedan kraj ostao obezljuđen, bez srpskog stanovništva“, kaže profesor Koljanin.
"Ali veliku ulogu odigrao je Johan Albert fon Rajsvic, nemački oficir koji je bio u upravnom štabu vojnog zapovedništva Srbije. Treba naglasiti da je deo te uprave bio neka vrsta nemačkog civilnog dela, ali vojna uprava je, naravno, odlučivala o svemu. Pod njom su bila sva srpska ministarstva i sva nadleštva. Dakle, taj štab je bio onaj ko je odlučivao o svemu na teritoriji Srbije. U tom štabu bio je i fon Rajsvic.
Vesti
08.03.2023. 15:15
Gestapo i islednici Specijalne policije u okupiranom Beogradu (3. deo)
Na tom najvišem političkom nivou rešeno je da se spasu mošti i one su zaista 14. aprila 1942. godine prenete u Beograd. O tome su na velika zvona pisale beogradske novine, pisano je vrlo pohvalno i slavodobitno. Mošti srpskih svetaca su prenete u Sabornu crkvu. Mesecima su tamo bile izložene, mnogo sveta je dolazilo na poklonjenje moštima. Nedićeva vlada je ovaj događaj mnogo slavila, kao neku vrstu svog velikog uspeha“, kaže Koljanin.
Za kneza Lazara i cara Uroša svi su čuli. Ali o Stefanu Štiljanoviću malo se zna. Profesor Koljanin objašnjava da je despot Štiljanović postao poznat kao veliki heroj u ratovima protiv Turaka u ugarskoj službi, dakle posle pada srpske države.
Ali, vratimo se baronu Fon Rajsvicu. Kako je došlo do toga da se lično zauzme za spasavanje moštiju trojice srpskih svetaca iz fruškogorskih manastira? Profesor Koljanin objašnjava da je njegova delatnost incident u odnosu na delovanje cele nemačke okupacione uprave.
"Treba ceniti te njegove napore, uostalom, ne sumnjam u njegove iskrene namere. On jeste bio deo tog okupacionog aparata, ali je u okviru svojih mogućnosti učinio neke dobre stvari, ne samo u slučaju trojice srpskih svetaca. Treba pohvaliti da je o Fon Rajsvicu objavljena jedna knjiga u Nemačkoj, prevedena na srpski u izdanju Istorijskog arhiva Vojvodine, a nedavno je i predstavljena u Institutu za evropske studije u Beogradu. U Institutu je vođena vrlo zanimljiva rasprava. Podsećano je i na masovno uništavana kulturna dobra na teritoriji Srbije, gde su Nemci bili odgovorni, ne samo NDH. To je rađeno potpuno sistematski. Ali on je zaslužan čovek, on je pokrenuo neke inicijative za neka arheološka ispitivanja između dva rata u Srbiji. On je čovek koji je odranije imao kontakte sa ljudima iz sveta kulture u Srbiji“, kaže profesor Koljanin.
"Iz knjige Andreasa Rota saznajemo da je baron Fon Rajsvic posle rata nastavio da radi u civilnoj humanitarnoj građanskoj službi. Doživeo je duboku starost. Umro je 1962. godine. Zanimljivo da je o Fon Rajsvicu u našoj istorijskoj publicistici malo šta kazano. Istina, akademik Dejan Medaković u ’Efemerisu’ o tome piše, na svoj način i bez važnih detalja“, objašnjava Koljanin.
Uz ovu istorijsku priču, vraćamo se i onoj mitskoj, da je glava kneza Lazara posle Kosova tajno prenošena od jednog do drugog sigurnog mesta da se sačuva od Turaka.
"Znamo da mu je odsečena glava i da nije bila zajedno sa telom. Nisam upoznat sa svim detaljima. Bila je velika priča oko toga. Znamo da su njegove mošti prenete 1989. godine u njegovu zadužbinu, manastir Ravanicu. Bio je to zaista važan događaj.
Ustaše su tokom rata poharale, uništile veći deo fruškogorskih manastira. Vinko Davidov napisao je o tome iscrpnu studiju, a inače postoje izveštaji Komisije za ratne zločine koja je popisala njihovu imovinu. Postoje sumnje da nije popisano sve što je odneto iz fruškogorskih manastira. Na sreću, tu je neki od ovih koji su učestvovali u tome iz Zagreba, Kalčić se zove, radio svoj posao i sačuvani su spiskovi svega toga, pa je na osnovu toga moglo nešto da se vrati. Mnogo toga je uništeno. Što je najgore, i posle rata, u vreme izrazitog ateizma, kada je razgrađivano i ono što nije moralo, dopušteno je seljacima iz okolnih sela da uzimaju materijal od srušenih crkava. Tek negde ’80-ih počela je obnova pojedinih manastira, mada još ima onih koji su i dalje potpuno zapušteni“, podseća profesor Koljanin.
Komentari
